گلیم(rug) یا kilim دست بافته ای ساده است از تار (پنبه یا پشم) و پود (پشم) که معمولاً از پشم حیوانات اهلی بر دار افراشته بافته شده که هر منطقه طرح مختص به خود را داراست و عموماً به عنوان #فرش کاربرد داشته است. ممکن است بافت #گلیم با تغییراتی کاربردهای دیگری غیر از فرش در بین عشایر داشته باشد: از جمله نمک دان، جل اسب، نوار چادر. شاید بتوان گفت در آسیای مرکزی، شرق اروپا و شمال آفریقا هر جا که پرورش بز و گوسفند و شتر رواج داشته و مردمانش در بافت فرش تخصص داشته اند گلیم هم بافته اند. مردمان ترکمن، ففقاز، ترک، عرب دستبافته گلیم را تولید و بکار برده اند.
در ادبیات فارسی عموماً گلیم با زیلو یا جاجیم به یک معنی بکار رفته است ولی به طور مشخص گلیم فرشی است که از بافتن پود بر تارهایی که بر دار افراشته تنیده شده است بافته می شود و از دستگاه کمکی نظیر ماسوره و استفاده نمی شود که این مورد تفاوت گلیم با زیلو یا جاجیم و انواع دیگر ذکر شده در ادبیات می باشد.
تاریخچه گلیم بافی
تاریخچه گلیم به زمانهای بسیار دور برمی گردد. تقریبا می توان گفت که گلیم بافی یکی از اولین هنرها و #صنایع دستی انسان ها به حساب می آید. البته باید این موضوع را بدانید که هنوز مشخص نیست اولین بار در کجا و توسط چه قوم و قبیله بافته شده است، ولی در این میان اسناد و مدارکی است که توسط باستان شناسان(archaeologist) جمع آوری شده نشان می دهد که اولین آثار پرورش بز و گوسفند و ریسیدن پشم و موی آنها در فلات ایران و مکان هایی مانند غار های جنوب شرقی مازندران (نزدیک بهشهر امروزی) در هشت هزار سال پیش رایج بوده است.
همچنین در این منطقه یک تکه پارچه هشت هزار ساله که از موی بز بافته شده، کشف شده است. اما به هر حال با تمامی اسناد و مدارک نمی توان تاریخ دقیقی برای بافت اولین گلیم پیدا کرد، اما با وجود قدیمی ترین فرش کشف شده در دنیا که فرش پازیریک نام دارد متعلق به سال های ۳۵۰ تا ۵۰۰ هجری قمری می باشد؛ دلیل باقی نماندن گلیم های اولیه این است که این محصولات عمر زیادی مانند صنایع سنگی به جامانده از ۲۰۰۰ سال پیش ندارد و به عبارتی در معرض فرسایش بیشتری هستند. با تمام این گفته ها طبق نظر کارشناسان و نتیجه هایی که می توان گرفت گفته می شود که قبل از بافت فرش، بافت گلیم بوده ولی تاریخ احتمالی آغاز بافت گلیم به ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد بازمی گردد.
تفاوت گلیم با زیلو و جاجیم
گِلیم یا پَلاس یکی از انواع صنایع دستی زیراندازی و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند یا دیگر چهارپایان اهلی بافته می شود. گلیم به شکل سنتی اش، معمولاً برای پوشاندن زمین، دیوار یا رواندازی برای حیوانات باربر استفاده می شود ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن با نقشه های مدرن گلیم برای خانه های شهری نیز خریداری می شود.
در گلیم های سنتی ایران از رنگهای گیاهی استفاده می کنند. گاهی گلیم ها را برای جلوه بیشتر و کهنه شدن رنگ، با چای و پوست گردو شستشو می دهند.
عشایر ایران یکی از تولید کننده گان اصلی گلیم هستند. آنها محدودیتی در اندازه گلیم نداشته اند و با توجه به نیاز خود گلیم را در اندازه کوچک برای واگیره یا بزرگتر برای تزئین (گلیمچه) یا فرش بافته اند و استانداردی در ابن مورد وجود ندارد.
رنگرزی با رنگ های طبیعی و گیاهی
در بافت گلیم ها در گذشته از نخ رنگرزی شده با مواد رنگرزی طبیعی استفاده شده است که این سنت در بافت گلیم های سنتی مرغوب و اصیل تا به امروز هم ادامه دارد. مواد رنگرزی عموماً از منابع گیاهی و معدنی تهیه می شود، هر چند ممکن است از منابع حیوانی نظیر قرمز دانه هم استفاه شود. معمولاً نخ های تار که عموماً از پشم حیوانات تهیه می شود را رنگرزی می کنند که در بافت گلیم با ترکیب این نخ های رنگرزی شده تنوع طرح ها حاصل می گردد.
نخ تاری
عموماً نخ تار از پنبه بدست می آید اما بافت گلیم بر تارهای جنس پشم نیز مشاهده است.
نخ پودی
نخ پود معمولاً از پشم حیوانات اهلی که بدست می آید. ممکن است در گلیم های ظریف تر که بیشتر برای تزئین استفاده می شده است از نخ کرک (بدست آمده از کرک حیوانات) هم استفاده بشود.
مناطق بافت گلیم در ایران
گلیم های مناطق مختلف ایران از طرح و مواد اولیه ای که برای بافت آن استفاده می شود قابل تشخیص و طبقه بندی هستند. که در زیر آنها را براساس منطقه تولید گلیم معرفی می کنیم.
انواع گلیم براساس شهرهای تولیدی
گلیم ها انواع بسیار زیادی دارند که هر کدام طرح و خصوصیات خاص خود را دارند. انواع گلیم ها مثل:
گلیم ایل شاهسون
مهمترین بافت آنها، گلیم های سوماک است که در زبان محلی به آن ورنی می گویند. به طور کلی از طرح های هندسی شکسته با رنگ های ملایم استفاده می کنند و کمتر می توان دو گلیم ایل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه یافت. بهترین رواسبی در ایران، جل اسب های سون است که به صورت شش تکه با رنگ های متنوع است.
2. گلیم لری
لرها گلیم های مرغوبی می بافند که بیشتر با رنگ های سیاه، سبز، آبی، سفید با نقوش خاص منطقه مشخص می شود. بهترین بافت لرها خورجین بزرگ برای نگهداری اثاث خانه است. حاشیه آنها را برای آنکه محکم باشد قالی بافی می کنند.
3. گلیم هرسین
گلیم هرسین بنا بر ذوق و سلیقه بافنده و شرایط اطراف او بافته می شود. در حاشیه و زمینه، نقش ها ریز و پر بافته می شوند، به طوری که جای خالی در این گلیم وجود ندارد. از پشم بز به علت ضد بید بودن در حاشیه گلیم استفاده می کنند. رنگ های گلیم هرسین عمدتاً به سفید، سورمه ای، سبز و قرمز و اخیراً سرخابی محدود می شود. گلیم هرسین در سازمان جهانی مالکیت فکری به نام شهر هرسین ثبت جهانی شده است. گلیم در استان کرمانشاه انواع مختلفی دارد. نوعی گلیم با نقش های برجسته در استان کرمانشاه بافته می شود که بدان تلیس گفته می شود.
4. گلیم بلوچ
بلوچ ها به دلیل شرایط اقلیمی همیشه با طبیعت در پیکارند و همواره آرزوی برخورداری از منابع فراوان آب و مرغزار را در بافت های خود بیان کرده اند. معمولاً سرتاسر گلیم بلوچ از بافت راه راه شکل گرفته که در هر ردیف آن نقوش متفاوت از طرح و رنگ به چشم می خورد. رنگ های تیره مانند قهوه ای، قرمز تیره، شتری و آبی سیر و رنگ های روشن مثل سبز، زرد، قرمز مشخصه طرح های بلوچ اند.
5. گلیم خمسه
خمسه از یگانگی پنج ایل شیراز تشکیل می شوند. بافت های سوماک خمسه ده بید نام دارد. متداولترین طرح گلیم ها زمینه ای طبیعی به رنگ تیره است که ستارگانی مورب به صورت لوزی های متداخل روی آن بافت شده است. گلیم های ستاره ای را بیشتر به صورت کم عرض می بافند و بعد به هم می دوزند. گلیم های جدیدتر گاه زمینه ای سفید با عرض بیشتر دارند.
6. گلیم سنه
سنه امروزه سنندج نامیده می شود. در هیچ جای ایران گلیم هایی به ظرافت گلیم های سنه بافته نمی شود. طرح آن بیشتر طرح هراتی آمیخته با طرح بوته ای و خطوط مورب در رنگ های متعدد است. زیباترین طرح گلیم سنه، ترنجی در وسط و زمینه ای رنگی دارد و بته ای نیز با ظرافت در آن بافته شده است.
رنگ های تند و شاد از ویژگی های گلیم قشقایی است اما رنگ های متضادی نیز در کنار رنگ های قرمز و زرد به کار می رود. نقوش هندسی بخش اساسی طرح های قشقایی است. مانند: هشت ضلعی، ستاره هشت پره تصاویر طاووس، بز، آهو.
8. گلیم افشار
طرح مخصوص افشار معمولاً ستاره های متعدد روی زمینه ای به رنگ طبیعی یا رنگ سیر است. نقش ها، گل های ستاره ای هستندکه به صورت مورب کنار هم چیده می شوند و به صورت لوزی در هم نمایان می شوند.
9. گلیم زرند
دارای بافت چاک دار کوچک است. بیشتر کار عناصر ترک زبان شاهسون است که تعداد زیادی از آنها در این منطقه مقیم شده اند. گلیم های زرند، دراز، باریک و با دوامند. طرح های قراردادی با گل و گیاهی با مو خزنده و گاهی به صورت طرح لوزی مشبک یا دو تا سه ترنج در هم هستند.
10. گلیم ترکمنی
گلیم ترکمنی سبک و محکم است. در این گلیم ها رنگ مهمترین عامل است و رنگ قرمز با سایه روشن های مختلف نقش ویژه ای دارد، رنگ های دیگر نارنجی، آبی، سبز و گاهی زرد است. این رنگ های متضاد هماهنگی زیبایی به وجود می آورند.
گلیم مسند عنبران اردبیل
این نوع گلیم در عنبران، اردبیل بافته می شود و می توان گفت نقشهای این گلیم از شیریکی پیچ اقتباس شده است و معمولاً ترنجی در وسط آن کمتر دیده می شود و گل متن که کشمیری نام دارد سراسر آن را با تکرار پر نموده است و گلهای دیگری که در این بافته به کار می رود عبارتند از: خارا، گل شاه عباسی، گل گرمایی، جفت گل و یک حاشیه در این گلیم وجود دارد که حاشیه چرخی و دیگری حاشیه وکیلی نام گرفته اند.
طرح های گلیم
طرح خطی (محرمات یا افشاری) طرح شاملو طرح شیرکی پیچ طرح سفره کردی طرح کف ساده طرح راه راه طرح خشتی (یا قاب قاب)
اولین ابزار برای بافت گلیم دار است. دار خود در دو نوع افقی و عمودی شناخته می شود. بدون نصب یک دار مناسب و استاندارد بافت گلیم امکان پذیر نخواهد بود. دار از زمان های قدیم به شکل های مختلف و در ابعاد مختلف وجود داشته و به مرور زمان تغییرات مهمی کرده است.
نخ چله گلیم بافی
نخ چله در واقع نخی است که از آن برای بافت گلیم استفاده می کنند. نخ چله را عموما از پنبه انتخاب خواهند کرد. این نخ در ضخامت های مختلف بوده و البته کمی گران تر از پشم است، برای همین در برخی جاها به جای استفاده از نخ پنبه(cotton) از نخ پشم(Wool) برای بافت گلیم بهره می برند. گلیم بافی با پشم در مقابل پنبه هم ارزان تر است و هم اینکه راحت تر پیدا می شود. چون در بسیاری مناطق پرورش گوسفند و شتر و اسب امکان پذیر بوده و از پشم آنها می توان برای این کار استفاده کرد. البته در برخی مواقع اگر بخواهند گلیم نفیس ببافند، از نخ ابریشم(Silk) هم برای این کار استفاده خواهند کرد که خیلی عمومیت ندارد.
خامه در گلیم بافی
خامه در واقع به پشم فرآوری شده گفته می شود. برای اینکه پشم برای گلیم بافی آماده شود باید ابتدا آن چیده و بعد بشویند. بعد از آن پشم را می ریسند و بعد از ریسیده شدن رنگ خواهد شد. آخرین مرحله رنگرزی است. بعد از مرحله رنگرزی به پشم خامه می گویند که در بافت گلیم مورد استفاده قرار می گیرد.
مراحل بافت گلیم
برای گلیم بافی سه مرحله اساسی وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می کنیم: 1-مرحله رنگرزی : در مرحله رنگرزی بعد از آماده شدن نخ، الیاف مورد نظر را رنگ می کنند در گلیم بافی سنتی این کار توسط خود بافنده و عشایر انجام می شود. 2-چله کشی دومین مرحله از بافت گلیم است. (دستگاه گلیم_بافی)در چله کشی دار را بر پا کرده و نخ را روی آن به اصطلاح سوار می کنند. این کار باید با دقت و درست انجام شود. در چله کشی نخ ها باید با فاصله مناسب و کاملا صاف و موازی هم روی دار سوار شوند. نخ های مورد استفاده در چله کشی باید کاملا یکنواخت باشند و ضخیم و نازک انتخاب نشوند تا بافت کاملا یکدست بدست آید.
3-نقشه کشی یا پیاده کردن نقشه روی گلیم مرحله پایانی خواهد بود. در این گلیم بافی مرحله نقش و نگارهای کشیده شده روی دار بافته می شود. در ایلات و عشایر نقشه گلیم را خود بافنده ها در ذهن ترسیم کرده و اجرا می کنند.
گلیم فرش
گلیم فرش به شیوه های مختلف با استفاده از دستگاه های متنوع بافته می شود، در این قسمت قصد داریم که این دستگاه ها را خدمت شما معرفی کنیم:
گلیم سوزنی یا سوماک:
قسمت های تشکیل دهنده دستگاه گلیم سوزنی دارای یک کجو هستند که از نظر ظاهری شباهت زیادی به دستگاه های گلیم بافی ساده دارند. این نوع گلیم بافی که در بین عشایر رواج دارد به این صورت می باشد که فایل های اضافی در پشت گلیم باقی می مانند و بیشتر استفاده از این گلیم ها برای موارد تزئینی می باشد.
جاجیم باف:
این دستگاه ها چهار کجو و چند کمان دارند، تفاوت بین جاجیم و گلیم این است که تارهای نمونه گلیم رنگی است و همین باعث می شود که نقش های متنوع تر و پر رنگ تری داشته باشند. در ضمن پشت و روی جاجیم مانند گلیم ساده بافت هستند و تفاوت زیادی با گریم ساده ندارد.
گلیم چرخی باف:
این نوع دستگاه بافت گلیم دارای چهار کجو می باشد که هر کس جور به واسطه کمال هایی که به آنها وصل شده است جابجا می گردد. در این نوع بافت گلیم از لابلای تمام تار ها رد می شود و به همین شکل بافت به صورت یکسان انجام می گردد. صدای اضافی در پشت این گریه ها روی هم قرار می گیرند و به همین دلیل گلیمی که به این روش ساخته می شود که کمتر است و ضخامت بیشتری هم دارد. در ضمن بهتر است بدانید که پشت و روی این گل ها با هم متفاوت می باشد.
گلیم ساده باف:
این دستگاه گلیم بافی از یک کجو قیمت چوب کمکی تشکیل شده است و گلیم به صورت یکنواخت بر روی آن بافته می شود. جریمه ای که به این روش بافته می شوند دارای پشت و روی یکسان هستند و از دو طرف آنان می توان استفاده کرد. علاوه بر استفاده به عنوان زیرانداز و موارد تزیینی، استفاده های دیگری از گلیم می شود که در ادامه توضیحات مختصری را در خصوص این موضوع در اختیار شما قرار می دهیم:
نمکدان
جالب است بدانید که یکی از موارد استفاده گلیم، برای نگهداری نمک و سایر موادی است که به رطوبت حساس هستند. این نوع گلیم به گونه ای بافته شده است که قسمت بالای آن بلند و باریک می باشد و می توان آن را پیچیده یا تا کرد تا محتویات آن سالم بماند.
خورجین
از آنجایی که بخش زیادی از گلیم بافی های انجام شده کشور توسط عشایر انجام می شود، این اقوام استفاده های متنوعی از این محصول می کنند. یکی از این موارد استفاده از گلیم به عنوان خرج این است که به شکل یک کیسه دولنگی در می آید و برای حمل مواد غذایی سبزی و غیره استفاده می شود که معمولاً خورجین را بر پشت الاغ یا شتر قرار می دهند تا حمل و نقل وسایل آسان تر شود.
سفره و رو کرسی
این نوع گلیم بیشتر توسط طایفه های بلوچ و کرد کشور بافته می شوند و به شکل مربع هستند. سفره هایی که بلوچ ها می بافند مشابه با قالی بافته می شوند اما ابعاد آن ها متفاوت می باشد. همچنین رو کرسی که در فصلهای سرد برای روی منقل استفاده می شود، می تواند گرمای بسیار زیادی را حفظ کند و با استفاده از نمدهایی که در اطراف آن پهن می کنند، فضای گرمی را برای کل خانواده به وجود می آورند. در ضمن یکی دیگر از استفاده های گلیم روی کرسی این است که برای پوشش روی منقل یا تنور مورد استفاده قرار می گیرد.
گلیم سجاده ای
این نوع گلیم معمولا نقش های بسیار زیبایی دارد و به عنوان یک محراب کوچک و قابل حمل است که می توان آن را در زمان نماز، پهن کرد و نماز را روی آن به جای آورد. این نوع گلیم در مواردی به عنوان پرده و تزئینات درب مساجد نیز به کار برده می شوند.
جَوال
جوال به کیسه های بزرگی گفته می شود که نام دیگر آن ها توبره یا توربا می باشد، این کیسه ها را معمولا به دیوار آویزان می کنند برای نگهداری آن استفاده می شود.
مَفرش
تمرین برای بستن اسباب و اثاثیه خانه مانند رختخواب و سایر وسایلی که در زندگی و سفر ضروری است، استفاده می شود. اینو گرین در حال حاضر فقط در ایل های عشایری که هنوز مهاجرت میکنند پیدا میشود.
اِنسی
این نمونه گیری مهم نوعی قالیچه است که برای بستن اسباب و وسایل استفاده میشود.
چیق
این نمونه گلیم که در دسته بندی گلیم های ساده قرار می گیرد، برای دیواره های چادر عشایر به کار می رود. پشت و روی این گلیم ها مشابه است و طرح های آنها ساده و قدیمی می باشند.
جُل
جل نوعی گلیم است که به روش سوزنی بافته می شود بیشترین موارد استفاده از آن برای عرق گیری چهارپایان است.
مسند
این نوع گلیم بیشتر توسط عشایر سمت اردبیل بافته می شود، قدمت زیادی ندارد و تنها حدود ۵۰ سال است که پا به عرصه گلیم گذاشته است. مشخصه مهم مسند طرح های زیبا و ظرافت بالای آن است که باعث می شود بیشتر جنبه تزئینی داشته باشند.
پالاس یا پِلاس
ظاهر پلاس شبیه گلیم ساده می باشد، تار و پود استفاده شده در آن از جنس پنبه است و بیشتر در حوالی یزد بافته می شود.
زیلو
زیلو که در زیر مجموعه دیگری قرار می گیرد و معمولاً در مناطق روستایی و با نخ پنبه ای بافته می شود و گزینه بسیار خوبی برای زیر انداز در فصل تابستان است. امروزه زیلو ها به دو روش سنتی و با دستگاه بافته می شوند که روش سنتی بیشتر در روستاها رواج دارد و بالطبع ضخیم تر است و تنوع رنگ کمتری نسبت به نمونه های ماشینی دارند.
گلیمچه
همانطور که از اسم آن می توان فهمید گلیمچه، همان
گلیم
در ابعاد کوچکتری است که به همان روش نیز بافت می شود. یکی دیگر از تفاوت های این محصول با گیریم این است که تنوع رنگ و نقش در آنها بیشتر می باشد و همچنین امروزه توانسته توجه مشتریان زیادی را به خود جلب کند.
خرید گلیم و قیمت گلیم
قیمت گلیم از آنجایی که در مناطق مختلف با روش ها و مواد اولیه مختلف بافته می شوند، در قسمت های مختلف کشور متفاوت است. اما به طور کلی فاکتورهایی نیز وجود دارد که باعث بالا رفتن قیمت گلیم می شوند که تعدادی از این فاکتورها عبارتند از:
ظرافت نقش و نگار تنوع رنگ سن و سال یا قدمت گلیم ابعاد گلیم روش بافت و کیفیت گلیم
طرح های گلیم
نقشه گلیم بستگی به هنر بافنده و شرایط زندگی و اقلیمی محیط اطراف او دارد. به عنوان مثال زمانی که به گلیم های مربوط به اقوام لر و قشقایی نگاه می کنیم، متوجه طبیعت زیبا و پر بار منطقه می شویم؛ اما نکته بسیار جالب این قسمت این است که اگر گلیم های بافته شده توسط بومیان افغانستان نگاه کنیم، متوجه تاثیرات جنگ و اتفاقات ناگوار، بر روی فضای ذهنی بافندگان گلیم در این کشور می شویم. در ادامه تعدادی از نقشه گلیم مورد استفاده در ایران را با هم بررسی می کنیم.
وَرنی
ورنی نوعی گلیم فرش نما است بدون نقشه و به شکل کاملا ذهنی توسط زنان منطقه آذربایجان شرقی بافته می شود. این نوع گلیم معمولاً در مکان های سرسبز بافته می شود و شما می توانید انعکاس #محیط زیست این مناطق را در طرح های استفاده شده در گلیم ها ببینید. درختان، گیاهان و حیواناتی که در این منطقه دیده می شوند بخشی از طرح های استفاده شده در این نوع گلیم را مشخص می کنند.
شیریکی پیچ
این نوع نقشه بیشتر توسط عشایر و روستاییان استان کرمان و اطراف آن ها استفاده می شوند. در این لینک ها از طرح های هندسی، گل های متقارن و نامتقارن و اشکالی مانند کوه استفاده می شود چه بیشتر رنگ های به کار رفته در آنها تیره می باشد. گلیم های بافته شده در این منطقه بیشتر فرش شباهت دارند چرا که با گره زدن بافته می شوند
ابزار، وسایل و مواد گلیم بافی:
اصطلاحات مربوط به گلیم بافی (دار، چله پیچی، تار، پود، نخ چله) رابشناسند.
دار: دار یا کارگاه چهار چوبه ای است از جنس فلز یا چوب و فلز که می تواند به صورت افقیو یا عمودی باشد وبیشتردرشهرها و برخی روستا ها کاربرد دارد.
دار افقی گلیم بافی
دار عمودی گلیم بافی
دفتین: برای استحکام بخشیدن به درگیری الیاف تار و پود معمولاً از وسیله ای به نام دفتین که آن را شانه دفه و کرکیت هم می نامند، استفاده می شود.
قیچی: قیچی گلیم بافی از نظر ساختمان و طرز کار کاملاً شبیه قیچی های قالی بافی است.
مواد اولیه گلیم
نخ پشمی: یکی از مهم ترین مواد اولیه در بافت گلیم نخ پشمی است.
نخ پنبه ای: از نخ پنبه ای به عنوان چله یا تار گلیم استفاده می شود. در برخی از مناطق کشور از نخ پشمی به جای نخ پنبه ای برای تار استفاده می شود.
نخ ابریشمی: از نخ ابریشمی که از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردار است، به عنوان پود یا تارو در مواردی هم به عنوان تار و هم به عنوان پود گلیم هم زمان استفاده می شود. بنابراین، ممکن است
گلیمی چله ابریشمی یا پود ابریشمی داشته باشد و حتی به صورت تمام ابریشم بافته شود.
چوب
نری گاو
تیغه های فلزی
تکیه گاه انگشت سبابه
اختلاف ارتفاع
تکیه گاه انگشت شست محل پرچ تیغه
قیچی
بازو
چله کشی گلیم
برای پیچیدن نخ های چله بر روی دار گلیم بافی، به ترتیب از زیر این گونه عمل کنید:
ابتدا اندازه عرض گلیم را روی دار (اندازه عرض کار سیه بندی)مشخص کنید.
سپس دو نخ موازی با عرض چهارچوب با فاصله? حدود 10 سانتی متر از یکدیگر ببندید.نخ چله را از محل علامت گذاری به پایین چهار چوب متصل کنید و آن را از زیر و روی دو
نخ موازی به صورت یکی در میان عبور دهید؛ به طوری که در انتهای کار تمام نخ های تار زیر و روباشند. (از فاصله? نخ چله ها به اندازه? 1 تا 5/ 1 برابر نخ چله)
آخرین نخ تار چله را به بالا یا پایین چهارچوب متصل کنید؛ طوری که کل تار های کشیدهزوج باشند.
زنجیره و گلیمک در ابتدای کار
1 خط کش یا قطعه چوب صاف بین تار های زیر و رو در پایین کار قرار دهید.
2 نخ چله را حدود سه برابر عرض چله انتخاب کنید و آن را به صورت پیچشی به دور تارها بپیچید؛ به طوری که تمام تارها در یک سطح قرار بگیرند.
3 نخ چله حدود ده برابر عرض کار باشد و از بین چله های زیر و رو عبور کند؛ به طوری که در هر رفت و برگشت جهت ها تا انتهای نخ چله عوض شود.
بافت گلیم ساده.
گلیم، دست بافته ای تخت و بدون پرز است که روی دارهای افقی و عمودی بافته می شود.بیشتر خاص مناطق عشایری و روستانشین است و نقش و نگار آن به صورت ذهنی می باشد. طرح و نقش های گلیم به صورت اشکال هندسی است.
شیوه گلیم بافی و آموزش گلیم بافی ساده
ابتدا نخ پود پشمی را به صورت یکی در میان از بین تارها عبور دهید. در رفت و برگشت مسیر عبور نخ پود را عوض کنید و زیر و رو بزنید (بافت ساده).
بافت گلیم به شیو پودگذاری بعد از بافت حدود یک سانت، پود های بافته شده را با ضربات سبک شانه بکوبید تا سطح کار یکنواخت شود. برای ایجاد نقش راه راه در عرض گلیم به ازای هر چند سانت، پودهای رنگی را تغییر دهید.
نقش های ذهنی در گلیم
در گلیم ساده نقوش با اشکال هندسی لوزی و مثلث بافته می شوند و کم و زیاد شدن اندازه و ابعاد نقوش به صورت پلکانی است. به همین علت خطوط عمودی بافته نمی شوند.
در بافت نقوش برای هر نقش از نخ پود جدا استفاده می کنند طرح های مشهور گلیم
طرح خطی (محرمات یا افشاری)طرح شاملوطرح شیرکی پیچطرح سفره کردیطرح کف سادهطرح راه راهطرح خشتی (یا قاب قاب)طرح های مشهور گلیمطرح خطی (محرمات یا افشاری)طرح شاملوطرح شیرکی پیچطرح سفره کردیطرح کف سادهطرح راه راهطرح خشتی (یا قاب قاب)
روش نگهداری از گلیم
گلیم از جمله زیر اندازهایی می باشد که به دلیل بافت حساس و رنگ های طبیعی آن نیاز به مراقبت های ویژه است. نگهداری از گلیم و به طور کلی صنایع دستی داری مانند گلیم و جاجیم و زیلو و یا منسوجات سنتی مانند چادر شب بافی، ابریشم بافی و دارای اهمیت است و باید به روش های اصولی صورت گیرد. در ادامه با برخی از اصول شستشو و نگهداری از گلیم آشنا می شوم.
شستشوی گلیم
زیرانداز های مانند فرش و گلیم به دلیل جذب آلودگی بیشتر از محیط نیاز به شستشوی سالیانه دارد. گلیم ها از آنجا که دستباف می باشند و الیاف آن ها با استفاده از رنگ های طبیعی رنگ آمیزی شده اند دارای ظرافت هایی هستند که باید به هنگام شستشو مواظب آن ها باشیم.
مواردی که در شستشوی گلیم باید رعایت شود:
1.قبل از شستشو گلیم را خاک روبی کنید
2.از اب گرم استفاده نکنید (برای جلوگیری از رنگ دهی الیاف)
3.از مواد شسشتوی غیر قلیایی استفاده کنید
4.مانند پودر لباسشویی دستی یا شامپو فرش
5.از برس های زبر شستشوی فرش استفاده نکنید زیرا به بافت و گره ها آسیب می رساند (بهتر است برای شستشو از پارچه های زخیم استفاده نمایید)
6.آبگیری را کامل انجام دهید
7.گلیم را بعد از شستشو لوله نکنید برای ساعتی بعد از آبگیری آن را در همان حال بر سطح صاف بگذارید
8.بعد از گذشت یک ساعت گلیم را پهن کنید تا خشک شود
اگر تمایل دارید گلیم را جمع کرده و در جایی نگه دارید برای جلوگیری از بید زدگی و حجوم حشرات پارچه ای سفید و نخی روی آن پهن کنید سپس نفتالین پودر شده را روی آن بپاشید و بعد گلیم را به شکل لوله ای بپیچید.
اگر در مناطق مرطوب زندگی می کنید و گلیم شما دچار بید زدگی یا همان حجوم حشرات و تخم گذاری شان شده می توانید روش های زیر را انجام دهید:
گلیم را به پشت در معرض آفتاب قرار دهید (زیرا تخم حشرات در میان گره های فرش و گلیم خانه می کند)
گلیم را در سرمای ۲۰ تا ۳۰ درجه زیر صفر قرار دهید
استفاده از توتون و تنباکو (که از روش های قدیمی است، اما امکان دارد رنگ توتون و تنباکو به قسمت های روشن فرش یا گلیم برسد)
هر شش ماه یکبار فرش و گلیم در معرض هوا قرار گیرد (اگر به دلیل سنگین بودن امکان جابجایی نداشید می توانید در منزل در و پنجره ها را به روی فرش و گلیم خود باز بگذارید)
نکات مهم در خرید گلیم و فرش
هر گره ای که برای بافت فرش یا گلیم دست بافت زده می شود یک داستان دارد؛ داستان ها کنار هم می نشینند و نتیجه چیزی است که چشمان شما را به خود خیره می کند. اگر این گره ها از نخ های ابریشمی باشند، چشمان شما بیشتر خیره خواهد شد. این اصالت #فرش دست بافت و گران قیمت ایرانی است که مهمان هر خانه ای نمی شود؛ پس از این فرش دستبافت دلربای ایرانی گذر می کنیم و در این محتوا تنها به خرید فرش ماشینی و گلیم می پردازیم.
فرش های ایرانی قدیمی پر از طرح و نقش بودند؛ نقش هایی مثل بته جقه، اسلیمی، شاه عباسی، افشان، شکارگاه، چله و ترنج، گل فرنگ و هزاران طرح شناخته شده و ناشناخته ی دیگر که در هر نقطه از ایران متفاوت از نقطه ای دیگر است. این طرح ها به نسل بعدی فرش ها یعنی فرش ماشینی منتقل شده اند. هر چند بازار فرش پر از نقش های مدرن شده است؛ اما طرح های اصیل ایرانی هنوز هم برای خریداران جذاب هستند.
در کنار فرش، برخی خانواده ها از گلیم به عنوان کف پوش برای منزلشان استفاده می کنند. اگر گلیم دست باف و از پشم گوسفند باشد، می تواند القا کننده ی حس روستایی باشد. گلیم ها نیز مانند فرش ها طرح های مختلفی دارند. هر شهر ایران و هر قوم و طایفه ای طرح های مختص خود را در بافت گلیم دارد. برای مثال گلیم شاهسون، لری، هرسین، بلوچ، خمسه، سنه، قشقایی،افشار، مازندرانی و از جمله این طرح ها هستند. نوع خاصی از گلیم به نام ورنی نیز وجود دارد که بدون نقشه و به صورت ذهنی بافته می شود.
گلیم یا قالی؟
شاید به طور کلی تفاوت فرش و گلیم را بدانید؛ اما به طور فنی تفاوت اصلی فرش و گلیم این است که فرش دارای پرز است و نرم تر از گلیم است. گلیم های ماشینی در حال حاضر در بازار طرفداران زیادی دارند.
مقایسه ی فرش و گلیم
فرش مقاوم تر از گلیم است.
سطح فرش نرم تر از گلیم است.
فرش برای محیط های رسمی مناسب است؛ ولی گلیم برای ورودی ها و اتاق های خواب مناسب است.
گلیم بسیار سریع تر از فرش نخ نما می شود.
نظافت فرش به دلیل پرزهایش سخت تر از گلیم است.
چرا برخی از فرش و گلیم ها بسیار گران هستند؟
نقش، جنس نخ و ریز بافت یا درشت بافت بودن و گل برجسته بودن یک قالی یا گلیم ۴ مورد از اصلی ترین مواردی است که روی قیمت فرش تاثیر می گذارد.
نخ هایی که برای بافت فرش ماشینی استفاده می شوند، سه نوع هستند؛ نخ پرز، نخ تار و نخ پود. در واقع این سه نخ هستند که جنس فرش را مشخص می کنند. مهم ترین عامل در مشخص کردن کیفیت و دوام فرش ها جنس نخ پرز است. این نخ معمولا از جنس اکریلیک(Acrylic)، پلی پروپیلن(Polypropylene) و یا پلی استر(polyester) است. در میان این سه نوع جنس، فرشی که از نخ اکریلیک بافته شده است، می تواند تا ۳۰۰ سال قابل نگهداری هستند؛ اما دو نوع دیگر عمر کوتاهی دارند و خیلی زود لطافت خود را از دست می دهند. فرش های اکریلیک بعد از شستن و آفتاب خودرگی تغییر چندانی نمی کند؛ البته جنس اکریلیک ها بسییار متنوع است و درجه ی کیفیت آنها متفاوت است.
گلیم بافی در سه قرن اخیر
تا دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰م فقط جهانگردان روشنفکر و متخصصین علاقه مند به هنرهای اسلامی به جمع آوری گلیم عشایری علاقه نشان می دادند. اما توسعه ی #توریسم(tourism#) و امکان مسافرت های سریع، غربی های بیشماری را با گلیم آشنا کرد و در ابتدا طرح های پرقدرت گلیم های رنگارنگ قبایل جنوب ایران و آناتولی آن ها را برانگیخت و به زینت دیوار منازل آنها تبدیل شد.
در حقیقت نقش پردازی با رنگ های شاد و تند گلیم های قشقایی، بیش از هر عامل دیگری جهانگردان و علاقه مندان را به خود جذب کرد، با به نمایش درآمدن این آثار در نمایشگاه های کشورهای غربی، استقبال بینندگان افزایش یافت و بالاخره در سال های دهه ی ۱۹۸۰م گلیم به اعتبار شایسته خود در دنیای غرب دست یافت.
غنای رنگ های متنوع و حتی غیرمعمول گلیم که الهام بخش ذوق و سلیقه های گوناگون است، دارای جذابیت های لازم جهت راه یابی آن به بازارهای جهانی است. بافتن گلیم های جدید برای فروش، امروزه به حرفه ای پررونق تبدیل شده است. مشخصات گلیم های امروزی با گلیم هایی که بافنده ها برای مصارف شخصی و یا عروسان برای جهیزیه خود می بافتند به کلی متفاوت است، با این همه بازار فروش خوبی دارد. با آن که گلیم های امروزی از ترکیب بندی طرح های اصیل بهره می گیرد، اما کیفیت پشم ها اغلب پست و رنگ ها نیز بسیار بی ثبات است، این گلیم ها علی رغم کیفیت نامرغوب. به دلیل قیمت های نازل در غرب محبوبیت و خریداران بسیاری دارد.
در سال های اخیر انگیزه های گلیم بافی تغییر بسیار کرده است، گلیم هایی که برای فروش به توریست ها یا مصارف عمومی در بازار بین المللی، بافته می شود، به طور کلی جایگزین نمونه های سنتی شده است. بعد از قرون هجدهم و نوزدهم م، کلکسیونرهای غربی فرش، به جای استفاده از نام دقیق محل بافت، کلمه ی پرشیا را به عنوان متداول متقابل برای مشرق زمین به کار بردند. فرش های ایرانی در این زمان از تنوع خاص و کیفیت فوق العاده ای برخوردار بود و لذا توجه بسیاری از اروپاییان را به خود جلب کرده باعث به وجود آمدن دلالان فرش شد. اما از این حرکت که از حدود ۲۰۰ سال پیش آغاز شد تا چند دهه ی اخیر، تعداد کمی گلیم به اروپاییان و آمریکاییان عرضه شده بود.
کمتر فرش تخت بافت مربوط به ۲۵۰ سال قبل به جای مانده تا بتوان برای پیدا کردن پیشینه ی گلیم بافته سر رشته ای را به دست آورد. موی حیوانی الیاف و گیاهی با گذشت چند قرن پوسیده شده و متلاشی می شوند و در هر حال محقق است که گلیم یک شیء و اساس تزیینی، اثاث قابل حمل عملی در طی روزگار دراز خاورمیانه و آسیا بوده است. گلیم همراه با جواهرات و لباس و وسایل خیمه، حیوانات، هویت طوایف روستانشین عشایر صحراگرد را تشکیل داده است.
گلیم به عنوان فرش روی زمین و دیوارهای خیمه و خانه ها و مساجد و پوشش حیوانات و کیسه و خورجین تولید می شد و بیشتر آنها مورد استعمال خانوادگی و شخص داشت. هر چند که برخی از روستاهای شهر تهران و آسیای صغیر در قرون ۱۷ و ۱۸م به خاطر تولید گلیم و تجارت آن شهرت یافتند. گلیم همیشه در خانواده به عنوان بخشی از جهیزیه و مهریه ی عروس، نقش عمده داشته است. گلیم در خانه به روش های سنتی برای فرش کف خانه، بالش، پشتی، ناز بالش و کیسه های انباری و بستر و مقاصد رسمی و پذیرایی به کار می رفت. کارگاه های بافت گلیم در روستاها معمولاً نشانگر تولیدات طوایف عشایری است که در زمان های قدیم و یا در ایام