پیله دوزی یکی از #صنایع دستی و رودوزی های سنتی و زیبای ایران است که با دوختن بادامه های به دو نیم شده پیله ابریشم ، برروی پارچه انجام می گیرد. پیله دوزی به صورت برجسته می باشد و به همراه دوخت های تزیینی دیگرمانند ملیله دوزی ، سرمه دوزی ، پولک دوزی و سنگ دوزی ، به کار می رود.
به دوختن بادامه های به دو نیم شده پیله ابریشم بر روی پارچه پیله دوزی می گویند. به پرده نازکی که کرم ابریشم(Silkworm) از لعاب دهان خود بدورخویش می تند و در میان آن محصور می شود پیله(Cocoon) می گویند.
لغت نامه دهخدا
پیله دوزی . [ ل َ / ل ِ ] (حامص مرکب ) دوختن بادامه های ابریشم بدونیمه شده بر پارچه ٔ مخملی ، زیبائی و نگار را. || دوختن قطعاتی از بادامچه ٔ پیله میان نقوش و تصاویر بر قطعه مخملی ، زیبائی را.
این دوخت پیشینه ای دیرینه دارد اما تاریخ دقیقی از شروع به کار گیری آن مشخص نمی باشد ؛ اما می توان گفت که این رودوزی در دوره اشکانیان به همراه دوخت های تزیینی دیگر به کار گرفته می شد. پیله دوزی در دوره ساسانی بسیار مورد توجه قرار گرفت. همچنین دردوران صدر اسلام به خصوص دوران سلجوقی و مغول برروی پرده های کعبه و دیگر تابلوهای دیواری نیز مشاهده شده که از رواج این رودوزی در آن دوران خبر می دهد. مارکوپولو(Marco Polo) دردوران مغول به تعدد دوخت های تریینی اشاره می کند که پیله دوزی و زغره دوزی نیز جزو آن ها بوده است. شاردن نیز در سیاحت نامه خود به توجه خاص سران دولت صفوی به برجسته دوزی اشاره کرده و در سفر نامه خود ازاین رودوزی به عنوان یک دوخت زیبا و قابل توجه یاد می کند. آثار به جا مانده در موزه های داخلی و خارجی به خصوص موزه های آرمیتاژ و متروپولیتن نیویورک بیانگر جلال و شکوه این رودوزی در دوران افشار ، زند و قاجار می باشد. متاسفانه این دوخت همانند گذشته از رونق خوبی برخوردار نیست.
مواد اولیه پیله دوزی
پارچه : بیشتر مخمل ، ماهوت یا ساتن سرمه ای یا مشکی
پیله ی الوان یا خود رنگ
انواع سرمه : ساده ، الماسی ، طلایی یا نقره ای ، مات
مروارید کروی یا اشکی یا گندمی
چسب سردمایع
نخ محکم
پشم شیشه: (جهت سرد نمودن)
منجوق و گاهی پولک
شیوه دوخت پیله
ابتدا بادامه پیله ابریشم را که گاه به صورت خود رنگ و گاه به صورت رنگ شده می باشد را به دو نیم می کنند ؛ برای این کار ابتدا الگوی مورد نظر را روی کاغذی برش داده ، آن را روی پیله می گذارند. سپس خطوط دور آن را با مداد کشیده و دورآن را با قیچی می برند تا الگوی فوق از پیله به دست آید سپس وسط دو جدار پیله را از هم باز می کنند که پیله نازکتر شود. سپس با گذاشتن پنبه در زیر آن ، پیله را مطابق طرح روی پارچه می دوزند. (گذاشتن پنبه درزیر پیله بدین علت است ، که کاربرجسته شده و جلوه بیشتری نیز داشته باشد.) روی پیله را نیز با استفاده از ملیله و گاهی مروارید و منجوق بخیه می زنند. به کارگیری ملیله و مروارید به این رودوزی جلوه ی بیشتری می بخشد.
شاردندر سیاحت نامه(Travelogue) خود از توجه خاص سران دولت صفوی به برجسته دوزی ها یاد می کند و در سفر نامه(Travel Letter) خود از این رودوزی بعنوان یک دوخت زیبا و قابل توجه نام می برد.
طرح هایی که در پیله دوزی به کار می رود بیشتر شامل: پرندگان، گل و بوته وگل های حاشیه ای می باشد.
از این دوخت بیشتر برای تزیین تابلو ها و یقه وسمبوسه لباس استفاده می نمایند. از مواد مورد نیاز در این دوخت می توان به پارچه (بیشتر مخمل، ماهوت یا ساتن سرمه ای یا مشکی نام برد)، پیله الوان یا خودرنگ، سرمه ای ساده، الماسی، طلایی یا نقره ای، سرمه ای مات، مروارید کروی یا اشکی یا گندمی، چسب سرد مایع، نخ محکم، پشم شیشه جهت برجسته نمودن، منجوق وگاهی پولک اشاره کرد.
برای برش پیله ابتدا الگوی مورد نظر را روی کاغذی برش داده آن را روی پیه گذارده وخطوط دور آن را با مداد کشیده وبعد دور آن را با قیچی می برند تا الگوی فوق از پیله به دست آید سپس وسط دو جدار پیله را از هم باز می کنند که پیله نازکتر شود پس از تهیه تمام برش های لازم از پیله، آنها را مطابق طرح روی پارچه قرار داده و به وسیله ی سوزن و نخ و در قسمت روی پیله با استفاده از ملیله و گاهی مروارید و منجوق بخیه می زنند، باید توجه داشت که هنگام استفاده از ملیله و مروارید، ملیله در قسمت هایی از طرح قرار گیرد که لطمه ای به طرح نزند بلکه جلوه ی بیشتری به آن بدهد.
برای دوخت پیله ی برجسته لازم است در زیر برش های پیله پنبه گذاشته شود انواع دوخت های که در پیله دوزی به کار می روند عبارتند از: ساقه دوزی با سرمه، دوخت بسته، مروارید دوزی.
ساقه دوزی با سرمه ، دوخت بست ، مروارید دوزی .
نقوش
طرح های مورد استفاده در این رودوزی بیشتر شامل گل و بوته و پرنده و غیره می باشد.
مراکز تولید
در شهرهای ارومیه ، اصفهان ، کاشان ، تفت ، مهریز ، یزد و رشت رایج می باشد.
از این دوخت بیشتر برای تزیین رومیزی ، تابلو ، یقه و سمبوسه لباس استفاده می کنند.
طرحهایی كه در پیله دوزی بكار می رود بیشتر شامل: پرندگان، گل و بوته و گلهای حاشیه ای می باشد.
از این دوخت بیشتر برای تزئین تابلوها و یقه و سمبوسه لباس استفاده می نمایند. از مواد مورد نیاز در این دوخت می توان به پارچه (بیشتر مخمل، ماهوت یا ساتن سرمه ای یا مشكی اسم برد)،پیله الوان یا خود رنگ، سرمه ساده، الماسی طلایی یا نقرهای، بلرسنت، سرمه ای مات، مروارید كروی یا اشكی یا گندمی، چسب سرد مایع، نخ محكم، پشم شیشه جهت برجست نمودن،منجوق و پولك اشاره كرد.
برای برش پیله ابتدا الگوی مرود نظر را روی كاغذ برش داده آن را روی پیله گذارده و خطوط دور آنرا با مداد كشیده و بعد دور انرا با قیچی می برند تا الگوی فوق از پیله بدست آید سپس وسط دو جدا پیله را از هم باز می كند كه پیله نازكتر شود پس از تهیه تمام برشهای لازم از پیله، آنها را مطابق طرح روی پارچه قرار داده و بوسیله سوزن و نخ در قسمت روی پیله با استفاده از ملیله و گاهی مروارید و منجوق بخیه می زنند. باید توجه داشت كه هنگام استفاده ازملیله و مروارید، ملیله در قسمتهایی از طرح قرار گیرد كه نه تنها لطمه ای به طرح نزند بلكه جلوه بیشتری به آن بدهد.
نظر کاربران
