در جنوب مثلاً شیراز، مقصود آن روش کنده کاریست که در کتابهای هنرهای باختری آن را repousse می نامند و هنرمندان ایرانی آن را منبت کاری یا برجسته کاری و سازندة آن را منبت کار می نامند. منبت کاری یک نوع تغییر شکل نرم فلز است که با قلمهای نوک گرد و نیز تیز انجام می شود و از زیر و رو آن را چکش کاری می کنند.

در تهیه مقدمات این کار قلمزن (یا قلمزن منبت) شیئی را که باید روی آن قلمزنی شود با آمیخته ای از قیر و خاکستر گرم پر می کند که پس از خنک شدن سفت می گردد، به طوری که آن را می توان برید و شکل داد، معهذا آنقدر انعطاف دارد که وقتی قلمزن با قلم خود فلز را به عقب می زند راه می دهد برای اشیاء تخت مثل سینی، دوری و غیره یک تختهٔ چوبی به اندازه ظرف مزبور انتخاب و دو و نیم تا پنج سانتیمتر قیر و خاکستر روی آن می کشند و سینی و یا شیئی فلزی را گرم کرده روی آن می چسبانند.

کار که بدین ترتیب آماده شد آن را روی کنده چوبی که در اصفهان خیلی کوتاه است و به زمین فرو رفته است می گذارند. قلمزن کار را با یک تسمهٔ چرمی که دور آن شیئی و زانوانش بسته شده است گیر می دهد و در حالتی که زانو زده است پشت آن قرار می گیرد و آن شیئی را محکم فشار می دهد. وقتی که لازم شود که کار را بردارد زانوی خودش را بلند می کند و بدین ترتیب تسمه شل می شود و در آوردن آن آسان می گردد. در شیراز این کنده بلندتر است و یک تخته نشیمنی به کنار آن وصل شده است.

قلمزن پایش را روی تسمهٔ چرمی گذاشته فشار می دهد و کار را پایین نگه می دارد. قسمتهایی را که باید آرایش شود نخست با آمیخته ای از گچ و آب و سریش که زود خشک می شود رنگ می کنند، و نقشه و طرح مورد نظر را با مداد روی این زمینه می کشند با پرگار دایره ها را می کشند و رویهٔ آن را با فواصل مساوی از حاشیه تقسیم می کنند. در اصفهان کارهای زیادی را به صورت انبوه و پشت سرهم انجام می دهند معمولاً نقشه را روی کاغذ کشیده و خطوط اصلی را با سوزن سنبه می کنند. این الگو را روی زمینهٔ آمیخته گچ که در بالا اشاره شد قرار داده و با کیسهٔ خاک زغال روی آن گرد زغال می پاشند.

حال قلمزن آماده است که کار خود را با قلم و چکش قلمزنی که یک طرف آن صاف و طرف دیگر تیز است شروع کند. هر نوع طرح یک نوع قلم منبت کاری ویژهٔ خود دارد. قلمهای منبت کاری را از فولاد آبداده (خشکه) می سازند. نخستین اقدام در منبت کاری عبارت است از تعقیب خطوط اصلی (کار قلم گیری یا نیم بر) نقشه که برای آن با قلم منبت دارای لبهٔ خطی کوتاه (قلم پرداز) و یا قلم منبت دارای لبهٔ خطی بلند (قلم قرسوم) به کار می برند.

برای خطوط گرد تعدادی از قلمهای نیم کمانی به نام ناخنی که دارای خمهای گوناگون است به کار برده می شود. پس از اینکه خطوط اصلی منبت کاری شد زمینهٔ آن را با یک قلم بزرگ مربعی (قلم بوم یا قلم کف تخت) فرو می برند. در مورد کارهای مدور از یک قلم تخت بیضوی (قلم خوشه) استفاده می کنند، نیم وار هم قلم مربع شکل با گوشه های گرد است. پس از این دو عمل فلز باید خشک شده و تافته و یا نرم گردد پس از اینکه آن را از تختهٔ چسب جدا کردند روی کوره گرم می کنند و در مورد ظروف میان تهی، قیر و آمیختهٔ آن را گرم کرده بیرون می ریزند.

اگر قرار باشد نقش آن را برجسته کنند، قسمتهای مورد نظر را از پشت با چکش و با قلم خوشه برجسته می کنند. برای روسازی بار دیگر قیر به کار می برند. خطوط اصلی را تصحیح می کنند، با قلم سایه انداز روی آن را سایه می اندازند و زمینهٔ آن را دوباره چکش کاری می کنند تا دانه های یکنواخت داشته باشد این کار با قلمی که آن را قلم یک تو می نامند و ته گرد کوچکی دارد انجام می شود، برای دانه های ظریفتر از سنبه استفاده می کنند. قلمهای ویژه دیگر این کار برای روسازی یا کار قرسوم عبارتند: قلم دوتو که دارای دو دایره هم مرکز (متحدالمرکز) است، قلم درختی که دارای انتهای بیضی است، قلم بادامی که ته آن شکل بادام را دارد و قلم مویی که خطوط موازی مویی و قلم گُرسواد که خطوط متقاطع را علامت گذاری می کند.

اگر قرار باشد قسمتی از آن مشبک شود با قلم نوک تیز (قلم نیم بر) که اندازه های مختلف دارد به شکل خطوط راست یا منحنی در همین مرحله انجام می شود. بار دیگر قیر را برمی دارند و ناهمواری ها (پیلیس) را با سوهان کاری صاف می کنند. قطعه را بار دیگر تابیده و سپس شستشو می دهند. سیم را اغلب با دودهٔ چراغ و نفت یا با گوگرد سیاه می کنند پرداخت آخری رویهٔ نقره نقشهای برجسته را درخشان کرده و زمینهٔ آن را سیاه باقی می گذارد تا تضاد داشته باشد. در شمال ایران روش دیگری به کار برده می شود کنده کاری را هم به طور کلی قلمزنی می نامند ولی اگر بخواهیم که واژه درست آن را گفته باشیم باید آن را با قلم کندن نامید که معنی اش کنده کاری با قلم است.

در این بخش از کشور فلز در حقیقت به تکه های کوچکی بریده می شود. در اصفهان این نوع کار را قلم عکسی می نامند. در تهران، قم، کاشان و اصفهان اکثر کنده کاران هر دو روش را به کار می برند و اغلب ترکیب این دو روش وقتی به کار می رود که روی سطح قلمزنی شده حکاکی شود تا جزییات خطوط و سایه ها به طرز جالبی مشخص گردد. در محلهایی که حکاکی می کنند برای برداشتن سواله ها دو روش مختلف را توأم می سازند. در شمال کشور مثل تبریز و زنجان و تهران ابزار کنده کاری دسته های چوبی دارد. حکاک قلم را با فشار دادن روی دستهٔ آن به داخل فلز فرو می کند.

در مرکز ایران یعنی اصفهان و کاشان ابزار حکاکی شبیه به قلم های منبت کاری است به جز اینکه این ابزار لبه های تیزی دارند که با زاویه ۶۰ درجه بریده شده اند و همیشه روی سنگ سمباده آن را تیز می کنند. حکاک با ضربات مرتبی که با چکش سبک وارد می آورد قلم خود را حرکت می دهد و خطوط نقشه را دنبال می کند. یک نوع دیگر از کارهای تزیینی سوراخدار کردن یعنی مشبک یا شبکه سازیست که از مصدر شبک عربی گرفته شده است و معنی آن در عربی تورسازی است. این کار اغلب به وسیلهٔ حکاک انجام می شود ولی اگر کار به اندازهٔ کافی باشد یک کارشناسی یعنی مشبک کار آن را انجام می دهد.

در اصفهان و تهران این نوع کارها روی اشیایی همانند عودسوز (مشبک قلعه)، حباب چراغ و گلدان صورت می گیرد. در اینجا باید از یک هنر دیگر هم نام برد و آن گوهر تراشی یا حکاکی است. برای برش سنگهای نیمه قیمتی تقاضاهای زیادی هست. مردم فیروزه، عقیق، لعل و بسیار چیزهای قیمتی دیگر را یا به عنوان زیورآلات به کار می برند یا به عنوان حرز و دعای چشم زخم اغلب روی این سنگها دعاهای ربانی کنده شده است. کندن نشانه ها یا خطوط روی سنگهای گوهری و به کار بردن آن به عنوان مُهر شخصی برای ممهور کردن اسناد، از روزگار باستان در این سرزمین متداول بوده است و هنوز هم به کار می رود.

ابزار اصلی گوهرتراش چرخ حکاکی است که محور گردان آن با یک کمانه می چرخد. در مرحلهٔ تراش خام و شکل دادن سنگ قیمتی، سنگ ساینده را به قسمت انتهایی محور یا یک چرخ پرداخت چوبی وصل می کنند و برای صیقل آن ماسهٔ تریپولی(Tripoli) و آب روی آن می ریزند.

در جاهایی که سنگ های طبیعی پرداخت وجود ندارد، گوهرتراش صفحه گردی که از آمیختهٔ سمباده و شلاک گداخته درست شده است به کار می برد. بالاخره حکاک می تواند محور حکاکی را با چرخ بسیار کوچکتر که در نوک آن الماس اصل به کار برده شده است عوض کند.

شاگرد حکاک بی کمانه دوک را به سرعت به گردش درمی آورد. سنگ را در گیره دستی یا در موم عسل گذاشته و استاد آن را جلو الماس گردان نگه می دارد و با حرکت دادن سنگ طرح را دنبال می کند و گوهر را می تراشد. اغلب از او خواسته می شود که روی مُهرهای فلزی نام اشخاص را بکند و این افراد مردم طبقه متوسط هستند که نمی توانند مهرهایی از سنگهای قیمتی داشته باشند. صنعت کاری که منحصراً در برش مُهرهای فلزی تخصص دارد. مهر تراش یا حکاک مهر نامیده می شود. معمولاً دکه او نزدیک در مسجد است. و در اینجا مردم بی سواد به محرران حرفه ای مراجعه و نامه های خود را می نویسند.

مهری که دارای نام باشد در ایران به جای امضا پذیرفته شده است. مهرساز بوته کوچکی دارد و مهرها را مفرغ می ریزد و با سوهان آنها را صافکاری می کند. حکاک پایهٔ مهر را در گیرهٔ چوبی (یا گیرهٔ دستی) محکم کرده و با قلم حکاکی نام کسان را بر آن می کند.

مهرهای بسیار ریز را با قلم با زور نقش و حکاکی می کنند و مهرهای بزرگتر را با قلم چکش. گوهر تراش و حکاک هر دو کالاهای نقره ای را برای آماده کردن سیاه قلم یا مینا شیارهای عمیق می دهند. یک نوع گوهرتراشی ویژه در خراسان متداول است که جزو صنایع مهم آن استان است. مواد خام آن فیروزه است که از معدن نیشابور در باختر مشهد یا از قوچان و کاشمر در شمال خاوری مشهد بدست می آید. فیروزه طبق کیفیات و ارزش آن درجه بندی می شود و نام گذاری قسمتهای مختلف معدن فیروزه روی این تقسیم بندی است. سنگ فیروزهٔ روشن چُغاله نامیده می شود و سنگی که رنگ تیره تر داشته باشد عجمی.

طفول رنگ کامل فیروزه ای دارد، و بین لایه های سنگها به صورت نوار و لعاب پیدا می شود. شجری عبارت از فیروزه ایست که لکه داشته باشد. فیروزه تراش فیروزه را از سر معدن می خرد و معمولاً استادکار، فیروزه را از سنگهای اطراف جدا می کند و این کار را با چکش نوک تیزی که روی سنگهای اطراف فیروزه می زند انجام می دهد. شاگردان او کار پرداخت و صیقل را انجام می دهند. با اینکه بنگاههای بزرگتر در مشهد با چرخهای موتوری مجهز شده اند بیشتر فیروزه تراشهای مشهد که شمار آنها به پانصد می رسد هنوز با دستگاه حکاکی کمانه ای کار می کنند.

قسمت مرکزی متحرک این دستگاه یک دوک آهنی است، به آن شقُه می گویند و دارای یک بدنهٔ چوبی به نام تنهٔ شقه به قطره ۵ سانتیمتر می باشد. چرخ حکاکی که قطر آن در حدود ۴۵ سانتیمتر است از آمیختهٔ لاک، پیه، موم، سنگ سفید آب و سمباده ریخته شده است. این چرخ روی شقه و در مقابل تنهٔ آن با یک واشر پهن (گویک) و یک مهره به نام قرصک محکم شده است. شقه درون چهارچوب بین دو پایه می گردد که یکی از آنها را می توان با برداشتن گره (گاز) شل کرد، این کار برای عوض کردن چرخ حکاکی لازم است.

زه روده ای دور تنهٔ شقه انداخته شده و به کمانه بسته شده است. وقتی که کمانه را جلو و عقب می برند چرخ به گردش درمی آید و حال آنکه فقط حرکت رو به جلو مختص حکاکی است. حفاظ (چنبره ای) دور چهارچوب آن گذاشته اند که حکاک را در مقابل پرش خرده های سنگ محافظت بکند. در مرحلهٔ اول سنگها را شکل می دهند (تریب می کنند)؛ سنگی که بدین طریق تریب شده با دست جلو چرخ سمبادهٔ در حال گردش قرار داده می شود و گاه گاهی برای اینکه خنک و روغنکاری گردد آن رادر کشکول پر آب فرو می برند.

سنگهای خام تراش شده را بر سر یک چوب کوتاه می چسبانند. و این چسب (چسب کنده) از شلاک و موم و سفیداب ساخته شده و روی منقل ذغال آن را گرم نگه می دارند. شاگرد دکان مرتب مشغول تهیه چسب و چسباندن سنگهاست. مرحلهٔ بعد عبارت از غلطاندن این سنگهای روی چسب بر روی چرخ سمباده ظریفتر و باز هم ظریفتر است که چرخ جلا نام دارد و به جای سنگ سمباده روی این چرخ از گرد پرداخت به اسم (روبا) استفاده می کنند. هدف از این صاف کردن مجدد و یا به اصطلاح جلا کردن از میان برداشتن خراشها و جلای مات است.

پیش از آنکه پرداخت آخرین عملی شود پرداخت دیگری بر روی صفحه ای از چوب بید (چرخ بید) صورت می گیرد که با خمیر گل ارمنی و آب است. صیقل و جلای آخرین به وسیلهٔ صفحهٔ چوبی چرم پوشیده ای به نام چرخ چرمی انجام می گیرد که خمیری از سفیداب و آب است. اکثر فیروزه ها به شکل گرد یا بیضی است که رویه آن کم و بیش منحنی بوده و پشت فیروزه تخت (کف) و حاشیهٔ آن اریب (یا فارسی) است. حکاک در موقع عمل انگشت نزدیک به چرخ را با پارچه ای به نام لته می پوشاند و بدین ترتیب دست خود را محافظت می کند.