فیروزه کوبی یکی از معدود رشته های #صنایع دستی است که زیبایی و گیرایی یک فرآورده ی خوب صنایع دستی را با خود دارد، فیروزه کوبی (= فیروزه نشانی)، هنری است که در طی آن فیروزه های ضایعاتی ناشی از تراش فیروزه به نحو جالب و هنرمندانه ای بر سطحی از یک بدنه یا زیرساخت فلز یا آلیاژ، در کنار هم نشانده می شود. قدمت فیروزه کوبی به حدود ۸۰ سال پیش می رسد و در آن زمان صنعتگری به نام یوسف حکمیان در مشهد، کار فیروزه کوبی بر روی زینت آلاتی نظیر دستبند، گلی سینه، گوشواره و... را آغاز کرد و حدود ۲۰ سال بعد این هنر توسط صنعتگر دیگری به نام حاج داداش از مشهد به اصفهان برده شد و از آن زمان تا به امروز توسط تعداد معدودی از هنرمندان با ذوق اصفهان، فیروزه کوبی در شهر اصفهان رواج دارد.
در اصفهان فیروزه کوبی بغیر از جواهرات در ظروفی مانند بشقاب، لیوان، گل آبپاش و . نیز مورد استفاده قرار می گیرد و تعدادی کارگر در کارگاه حاج داداش و پسران در این رشته بکار مشغولند حتی قسمتهائی از کار ( چیدن فیروزه بر روی کار) توسط کارگران و صنعتگران زن انجام می گردد.
یکی از کارهای جنبی صنعت فیروزه کوبی کار تهیه ی زیر ساخت است که در کارگاه زرگری و بطور جداگانه انجام می شود. دو تن از صنعتگران زرگری که کار تهیه ی زیرساخت برای کارگاه حاج داداش را بعهده داشته اند بتدریج وارد کار فیروزه کوبی هم شده اند و در حال حاضر نیز به کار فیروزه کوبی اشتغال دارند.
در حال حاضر صنعت دستی فیروزه کوبی فقط در اصفهان رایج و صنعتگران شاغل در این رشته محدود و منحصر به تعدادی انگشت شمار می شود.
یک فرآورده ی فیروزه کوب اعم از زیورآلات و یا ظروف عبارت از شیئی است مسی برنجی، نقره یی، ورشویی و یا برنزی که ذرات و قطعات ریز سنگ فیروزه بر قسمت هایی از سطوح آن به فرم موزائیک در کنار هم نشانده شده و باین ترتیب جلوه یی خاص به آن بخشیده می شود.
ساخت و پرداخت چنین فرآورده یی شامل دو مرحله ی کلی است:
الف) زرگری: زرگری عبارت از ساخت و آماده سازی شیء مورد نظر است با یکی از فلزاتی که فوقاً به آن اشاره شد. این کار بوسیله ی صنعتگران زرگر یا سازنده ی فلزات بوسیله ی دست، پرس و یا به کمک هر دو انجام می گردد.
پس از ساخته شدن فرم کلی شیء اعم از ظرف یا زیور آلات قسمتی را که باید فیروزه کوب گردد مشخص نموده و اطراف آن را یک رشته باریک فلزی (از نوع فلز خود شیء) بنام کندن قرار داده و لحیم می نمایند به قسمتی که اطراف فرم مورد نظر به اصطلاح دیواره یی به ارتفاع دو تا سه میلی متر از سطح ظرف پیدا نماید اینکار معمولاً بوسیله ی زرگر و گاهی بوسیله ی خود صنعتگر فیروزه کوب انجام میشود.
در صورتیکه قسمت آماده شده برای فیروزه کوبی سطح زیادی را اشغال نماید و زمینه ی آن خالی به نظر برسد با رشته هایی از همان فلز نقوشی جزیی تر کوچکتر به شکل تزئینی (گل و بوته و غیره) داخل آن قرار داده مجدداً لحیم کاری می کنند.
این عمل علاوه بر زیباتر شدن فرم کار به سطح فیروزه کوبی شده استحکام بیشتری هم می بخشد.
ب) فیروزه کوبی: قبل از هر چیز صنعتگر فیروزه کوب خرده سنگ های فیروزه ی غیر قابل استفاده را از کارگاه های فیروزه تراشی و یا معادن فیروزه ی مشهد، نیشابور و دامغان خریداری می نماید.
از آنجا که این خرده سنگ ها با مقادیری خاک و خرده سنگ های معمولی همراه می باشد ابتدا آنها را از ضایعات دیگر جدا و تمیز می نمایند. سپس خرده سنگ های فیرروزه را بر حسب اندازه از یکدیگر تفکیک و باصطلاح دانه بندی می کنند تا در ساخت هر محصول فیروزه کوب از قطعه فیروزه یی متناسب تر با سطح کار فیروزه کوبی استفاده بعمل آید.
در مرحله ی بعد شیئی مورد نظر را گرم کرده (در حدود ۳۰ درجه C) و ضمن حرارت دادن روی قسمتهایی که باید فیروزه کوبی گردد لاک گردوئی می پاشند بقسمتی که پودر لاک تقریباً ذوب شده و سطح قسمت مربوطه را بپوشاند.
در حالیکه هنوز لاک بر سطح شیئی نرم و مذاب بوده و حالت چسبندگی دارد مقداری از خرده سنگ های فیروزه که بر حسب اندازه ی لازم از قبل آماده شده روی کار قرار می دهند. سنگ ها باید طوری در کنار هم قرار گیرند که حتی الامکان فاصله یی بین آنها باقی نماند.
به منظور پر کردن فواصل احتمالی بین سنگ های فیروزه ، حرارت را کمی افزایش می دهند ( حدود ۴۰ درجه C ) و مقدار دیگری پودر لاک بر روی سنگ ها می پاشند تا زمانیکه لایه ی لاکی بصورت مذاب در آمده و سپس با افزودن سنگ های ریزتر سعی می کنند تا سنگها کاملاً در کار جای گرفته و باصطلاح بر آن بنشینند این عمل را معمولاً با کمک دست انجام می دهند. باین ترتیب که با دست بر سطح فیروزه ها فشار می آورند تا بخوبی به سطح کار بچسبند. پس از سرد شدن شیء قسمت های لاک بصورت سخت و سفت در می آیند. بعد از این مرحله قسمت های پوشیده شده از لاک و سنگ فیروزه را به وسیله سنگ سمباده آب ساب می نمایند تا قسمت های اضافی لاک و برجستگی های جزئی سنگ ها سائیده و صیقلی گردد. در اینجا است که سنگ های فیروزه برنگ فیروزه یی و لاک به رنگ تقریباً سیاه ( قهوه یی تیره) در بین فواصل سنگ ها نمایان می شود.
پس از اتمام این مرحله چنانچه در قسمت هایی از سطح کار باز به هم ریختگی وجود داشته باشد مجدداً شیئی را حرارت داده و بوسیله ی سنگ های ریز و پودر لاک قسمت های ریخته را مرمت می نمایند و پس از آن سطح کار را سمباده زده و صیقل می نمایند. گاهی عمل مرمت را بوسیله ی نوعی بتونه ی فیروزه یی رنگ که با گل مل روغن و رنگ لاجورد تهیه شده انجام میدهند.
آخرین مرحله ی کار فیروزه کوبی پرداخت کاری است که در دو مرحله انجام می شود:
مرحله ی اول پرداخت قسمت های فلزی است که در کارگاه زرگری یا چرخکاری انجام شده و لایه ی کدر و تیره رنگی را که بر روی قسمتهای فلزی در حین عمل فیروزه کوبی ایجاد گردیده بوسیله ی ابزارهای دستی و یا تیغه ی چرخکاری از روی آن می زدایند و سپس این قسمتهای فلزی را پولیش می کنند تا شفاف شود و حالتی صیقلی پیدا کند.
مرحله ی دوم پرداخت محصول فیروزه کوبی شده است که پس از پولیش قسمت های فلزی شیئی مجدداً بکارگاه صنعتگر فیروزه کوب بازگشت داده می شود و در آنجا سطوح فیروزه کوبی شده را بوسیله ی روغن زیتون یا روغن کنجد پولیش می نمایند تا این قسمت ها نیز شفاف و درخشان گردد.
صنعتگر تولید کننده ی فیروزه کوب در مراحل کار از ابزار کار و وسایلی نیز بهره می گیرد که عمدتاً شامل قالب، چکش، دریل، چراغ گاز، چراغ بنزینی، گاز انبر، انبردست، پنس، منقاش لوله های مختلف فلزی، سوهان و سنگ سمباده می باشد.
نکته حائز اهمیت در فیروزه کوبی در درجه اول نصب صحیح فیروزه بر روی فلز است، بگونه یی که دارای قدرت کافی بوده و هنگام پرداخت قطعات فیروزه از آن جدا نشود و دیگر اینکه هر چه ظرف فیروزه کوبی شده پرکارتر باشد و قطعات سنگ منظم تر در کنار یکدیگر نصب شده باشد و فاصله ی زیادی در بین قطعات فیروزه دیده نشود کار دارای ارزش هنری بیشتری است.
بنابراین پرداخت نهایی محصول فیروزه کوبی شده از لحاظ پولیش قسمت های فلزی و نیز سطح فیروزه کوبی شده از اهمیت کافی برخوردار است و لذا یک محصول فیروزه کوب باید دارای سطوح مشخص فلزی براق و کاملاً تمیز و نیز سطوح فیروزه کوبی شده شفاف، درخشان و زیبا باشد.
اصفهان برای دوستداران هنر فیروزه کوبی مانند بهشت است و هر کسی را می تواند مات و مبهوت آثار هنری خود در این زمینه کند. این هنر در اصفهان از 60 سال پیش شروع شده و شما می توانید از سایت کثیری با کیفیت ترین ظروف فیروزه کوبی شده را مشاهده و خریداری کنید، صنایع دستی در اصفهان از رونق بسیار زیادی برخوردار است و برای خرید میناکاری و ملیله کاری مس وپرداز و هدایای تبلیغاتی می توانید انتخاب و خرید نمایید.
هنر فیروزه کوبی مانند بسیاری از هنرها جنبه ی تزیینی و تجملی دارد. اما از آن جا که این هنر را بر ظروفی نظیر شیرینی خوری، قندان، گلدان، گلاب پاش، سنگاب و . پیاده می کنند فقط جنبه ی کاربردی نیز پیدا می کنند. اما همانگونه که گفتیم فیروزه کوبی قبل از آنکه بر ظروف انجام شود بر روی زیورآلات پیاده می شد. هنری که امروزه نیز طرفداران زیادی دارد.
اما امروزه از فیروزه کوبی به جز بر روی ظروف و زیورآلات برای ساخت تابلوهای نفیس نیز استفاده می شود. بدین گونه که خوشنویسی بر روی سطح اگر پارچه ای باشد نوشته شده و سپس فیروزه ها بر روی آن چسبانده می شوند و اگر سطح مورد نظر چوبی باشد بعد از لیزر طرح مورد نظر بر روی چوبی تکه های فیروزه داخل آنها کار می شود.
پس فهمیدیم که، فیروزه کوب از صنایع دستی است و با نشاندن قطعه های کوچک سنگ فیروزه به حالت موزاییکی بر سطح ظرف ها، زیورآلات و اشیای تزئینی (از پایه هایی به جنس های مسی، برنجی، نقره، ورشویی یا برنزی) ساخته می شود. بین قطعه های فیروزه نوعی لاک تیره رنگ قرار می گیرد. هر چه ظرف فیروزه کوبی شده پرکارتر و منظم تر باشد و فاصله کمتری بین قطعات فیروزه باشد، ارزش هنری آن بیشتر است. امروزه مرکز این هنر اصفهان است.
نظر کاربران
