طلاکوبی(Gilded) یکی از شیوه های تزئین اشیاء و آثار فولادی است که در شهر اصفهان از زمان های بسیار دور، رواج دارد.
هنر #طلاکوبی نوعی تزئین در هنرهای سنتی و اصیل ایرانی است، که با نخ، رشته های نازک و گاها ورق طلا بر روی احجام فولادی، جنگ افزارها، قلم ها واشیاء تزئینی کوبیده می شود.
طلا کاری تنها یکی از چندین روش تزیین های بکار برده شده در فلز کاری(Metalworking) ایرانی می باشد، با این حال این فن بخاطر ویژگی و ارزش خاص خود و کاربردش برروی نقره(silver)، بسیار قابل توجه است.
حکاکی های روی فولاد با طلا و نقره را طلا کوبی یا #نقره کوبی(Silver Crushing) می گویند که به زرکوبی و مطلا کاری نیز مشهور است. ابزار عمده زرکوب کارد طلا کوبی است که محلی که باید طلا کوبی شود به شکل ضربدر دندانه دندانه و حکاکی نموده و سپس مفتول از جنس طلا و یا نقره بسیار نازکى را در آن شیار جاى داده و سپس با چکش کارى و یشم کوبی آن را تثبیت مى کنند و سپس آن را تمیزکاری و پرداخت می دهند.
طلا کوبی نوعى #هنر تزئینی(Decorative Art) بر روی فولاد(Steel) می باشد این هنر با ایجاد شیارهای بسیار نازک روی فولاد و پر کردن آن با طلا و نقره انجام می شود که امروزه در اصفهان رواج بیشتری دارد.
این هنر در دوره صفویه به اوج اعتلای خود رسیده است. هنر طلاکوبی به خراسان، سمرقند و افغانستان اختصاص دارد که در این میان تعداد انگشت شماری از استادان ایرانی در این زمینه فعالیت دارند. در ایران به این هنر کمتر پرداخته شده و بیشتر استادان این رشته اهل افغانستان هستند. طلاکوبی در دو سبک ایرانی و افغانستانی است که تفاوت میان این دو در تذهیب و مینیاتور به کار گرفته شده در طلاکوبی ایران است. قدمت این صنعت به حدود هزار سال پیش باز می گردد، که تاکنون مخفی و سری کار میشده ، و هیچگونه آموزشی نداشته است.
در قدیم برای تزیین افزار جنگ ، زره ها ، مهمیزها (آهن پاشنه کفش اسب سوار که با آن بر پهلوی اسب میزند تا اسب حرکت کند)، دسته چاقو و شمشیر و اشیایی از این قبیل ، از هنر طلاکوبی استفاده می شد و امروزه برای تزیین مجسمه های کبوتر که در مراسم های مذهبی استفاده می شود. لازم به ذکر است که گاهی مجسمه ها بطور منفرد نیز ساخته شده و طلاکوبی میگردند. در گذشته طلاکوبی روی فلزاتی مانند مس ، برنج، مفرغ نیز انجام میشد، اما امروزه هنرمندانی در گوشه و کنار کشور بویژه در اصفهان و تهران آثار زیبای فولادی خلق میکنند که داخل و خارج کشور طرفداران زیادی دارد.
از اساتید بنام این هنر میتوان از استاد عبدالقیوم بیانی که در بازار مسگرهای اصفهان به استاد شرافت مشهور است ، نام برد. وی هنرمندی افغانی است که به ایران مهاجرت کرده و ساکن اصفهان است. از اساتید ایرانی که در این زمینه زحمت بسیار کشیدند میتوان از استاد موقیس ، استاد حسن علی و حسین امیدی نام برد.
ساخت ابزارآلات مراسم عزاداری و تعزیه خوانی از عمده محصولات تولیدی رشته علامت سازی است. جنس فلز به کار رفته اغلب فولاد است که تمام مراحل شکل دهی کار به وسیله چکش و با دست انجام میگیرد و در پایان کل قطعات به هم متصل شده و کار پرداخت میگردد.
از فولاد علاوه بر افزارهای معمولی اقدام به ساخت علم نیز میکنند. علم علاوه بر تیغه های فولادی معمولا دارای پیکره هایی از برخی پرندگان و حیوانات و براق و نیز گلدان و شمعدان است که تمامی آنها به میله ای که قاب بر آن تکیه دارد متصل است و بر روی تیغه های علم بویژه تیغه وسط که از سایر تیغه ها بلندتر است اسماء مبارکه طلاکوبی میشود.
در پایان نمونه کار آماده به شیوه طلاکوبی تزیین میشود. ابتدا تمام قسمتهایی را که برای طلاکوب شدن در نظر گرفته اند به وسیله کارد مخصوص خش انداخته و طرح مورد نظر بر روی سطح فولاد حک میکنند سپس سیمی از جنس طلا به ضخامت یک تار موی انسان در شیارهای حک شده قرار داده شده به وسیله چکش نقره کوبی کوبیده میشود تا در شیار موردنظر کاملا فرو رود سپس با یک قطعه سنگ یشم آن قدر بر روی کار میکشند که طلا و فولاد به یکدیگر جوش میخورند.
در حال حاضر طلاکوبی بر روی مجسمه های پرندگان و حیوانات نظیر طاووس، آهو، شیر و غیره صورت میگیرد. یک کار فولادی طلاکوب شده زیر ساخت(پیکره یا تیغه یا هر دو) میبایست از کیفیت مناسب برخوردار باشد. قالب گیری مناسب، سوهان کاری وپرداخت هنرمندانه و با دقت بر ارزش کار می افزاید.
مهمیز : وسیله ای برای سوارکاری روی اسب و مَرکَب است که در انتهای چکمه سوارکاری قرار دارد و از فلزات ساخته می شود.
پس از اتمام کار طلاکوبی بر روی فولاد نوعی جوهر مخصوص مالیده میشود و به وسیله حرارت تمام سطح فولاد سیاه رنگ میشود. در نهایت تمام قسمتهای کار به وسیله مصقل پرداخت میگردد تا کاملا جلا پیدا کند.
نوعی از طلا کاری بر اشیای نقره ای وجود دارد، که از نظر منشا متعلق به ساسانیان دانسته شده. دراین نوع طلا کاری از ملغمه برای زر اندود کردن استفاده شده است، این روش به طلاکاری آتشین نیز معروف می باشد.
ملغمه مخلوط پودر طلا و جیوه است، که توسط کاردک یا دست، لایه ای نازک از آن روی سطح زمینه به طور یکنواخت پهن میگردد و بعد از اتمام کار حرارت می دهند. حرارت باعث می شود جیوه از سطح کار تبخیر شود و یک لایه نازک طلا بر بستر مس یا نقره باقی بماند. گاه برای طلا کوبی از ورقه های طلا نیز استفاده می گردد. برای این کار سطح مورد نظر را توسط قلم های عاج دار زبر می کنند، سپس ورق طلا را روی آن گذاشته به آرامی می کوبند. این پوشش با کمی حرارت ثابت می گردد.
در روشی دیگر:
برای انجام کار طلاکوبی، جاهایی را که می خواهند طلاکوبی شود، مشخص کرده و آن را با کارد مخصوص طلاکوبی، که کوتاه و تیز است، زبر می کنند.
(و یا در مواردی نقره) بسیار نازکی را روی سطح زبر جا می دهند. آنگاه با چکش طلاکوبی، سطح زیر را می کوبند و سرانجام آن را جلا می دهند تا هرگونه ناهمواری آن را از میان ببرند. پس از طی این مراحل، محصول آماده ارایه می گردد.
طلاکوبی در ساخت علم( به روش سنتی)
در ساخت علم، اغلب جنس فلز به کار رفته در زمینه کار فولاد است، که تمام مراحل شکل دهی آن به وسیله چکش و با دست انجام می گیرد و در پایان کل قطعات به یکدیگر متصل شده و کار پرداخت می گردد. در پایان نمونه کار آماده شده، به شیوه طلاکوبی تزئین می گردد.
برای این کار، ابتدا تمام قسمت هایی را که برای طلاکوب شدن در نظر گرفته اند به وسیله کارد مخصوص، خش انداخته و طرح مورد نظر بر روی سطح فولاد حک می گردد، سپس سیمی از جنس طلا به ضخامت یک تار موی انسان در شیارهای حک شده قرار داده می شود و به وسیله چکش نقده کوبی، تا جایی که در شیار مورد نظر کاملاً فرو رود کوبیده می شود.
سپس با یک قطعه سنگ یشم آن قدر بر روی کار می کشند، تا طلا و فولاد به یکدیگر جوش خورده شود. پس از اتمام کار طلاکوبی، بر روی فولاد نوعی جوهر مخصوص مالیده می شود و به وسیله حرارت، تمام سطح فولاد سیاه رنگ می شود. در نهایت تمام قسمت های کار به وسیله مصقل پرداخت می گردد تا کاملاً جلا پیدا کند.
مواردی که برای ارزیابی یک اثر طلاکوبی روی فولاد، باید مورد توجه قرار داده شود:
زیرساخت (پیکره یا تیغه هر مورد دیگر) می بایست از کیفیت مناسب برخوردار باشد. قالب گیری مناسب، سوهان کاری و پرداخت هنرمندانه و با دقت بر ارزش کار می افزاید. هرچه طرح ها و نقوش به کار گرفته شده یا خطوط مورد استفاده در روی بدنه که با کارد مخصوص طلاکوبی بر روی بدنه ایجاد و با مفتول یا آب طلا پر شود، ظریف، ابتکاری و هنرمندانه انتخاب شود، بر کیفیت کار می افزاید.
پرداخت نهایی محصول طلاکوبی که با مصقل انجام می شود؛ از اهمیت خاصی برخوردار است و بدیهی است که وجود هر نوع ناهمواری پس از جلا از ارزش محصولی می کاهد.
مرحله یکم) شیار زدن مجسمه یا ورق فولادی که کار روی آن کار انجام میشود :
با تیغه فولادی که با آب یا روغن آب دیده شده تا بسیار محکم باشد، اقدام به انداختن خطوط کم عمق و منظم و موازی روی شیء می کنند. با حرکت دادن دست به جلو و عقب به طور منظم خطوطی کنار هم و یک اندازه ایجاد میشود. این خطوط باید از سه جهت مختلف روی کار پیاده شود.
مرحله دوم) انداختن طرح مورد نظر بر روی کار:
طرحی را که میخواهیم طلا یا نقره کوب کنیم را به وسیله ی کاربن کپی می کنیم؛ از جمله طرح هایی که بر روی این آثار پیاده میشود می توان به چنگ، اسلیمی، ترنج و ... اشاره کرد. البته اسماء متبرکه نیز با انواع خط های نوشته شده برای این هنر مورد استفاده قرار می گیرند.
مرحله سوم) کوبیدن طلا یا نقره بر روی مجسمه یا ورق فولاد:
میله های فلزی بسیار نازک طلا و نقره که به اندازه تار موی سر می باشد. هر 1 گرم طلا به حدود 10 متر و هر گرم نقره به حدود 12 متر تبدیل می شود. برای کوبیدن چنین تارهای فلزی باریک به مهارت خاصی نیاز است، چرا که با کوچک ترین اشتباهی پاره می شوند. به همین منظور چکش مخصوص نیز طراحی شده است. وزن چکش حداقل 300 گرم است و یک سر آن معمولی و سر دیگر آن با الماس مصنوعی تجهیز شده است.
مرحله چهارم) یشم کوبی:
با سنگی به نام یشم، کار تثبیت طلا یا نقره را انجام می دهند. کشیدن آن بر روی میله های طلا یا نقره باعث می شود این میله ها پهن شده و کامل در شیارها فرو رود و از کنده شدن آنها جلوگیری شود.
مرحله پنجم) پرداخت کردن:
در این محله به کار جلوه داده می شود. در مراحل ساخت اثر سطح آن کثیف شده و احتیاج به تمیز کاری و پرداخت دارد. برای تمیز کردن از تیزآب (اسید) و مواد شوینده استفاده میشود. سپس با آتش دادن به اثر خلق شده جلوه خاصی نمایان می شود.
نظر کاربران
