حکاکی روی چرم

سوخت چرم یا حکاکی بر روی #چرم(Leather)، هنری است که در قدیم برای تزئین جلد کتاب مورد استفاده قرار می گرفت. این هنر با استفاده از چرم هایی با رنگ تیره انجام می شود و در آن با بهره گیری از قالب های فلزی داغ، نقوشی را بر روی چرم منتقل می کنند.

در انجام این هنر از مجموعه ای از هنرهای نگارگری، تذهیب، خوشنویسی، منبت چرم، مشبک چرم و معرق چرم استفاده می شود.

حکاکی روی چرم چیست؟

حكاكی روی چرم از نظر اصول كار و تكنیك، تشابه زیادی به قلمزنی روی فلز دارد. این تكنیك شاید در خارج از كشور رواج بیشتری داشته باشد اما سابقه تاریخی آن بر روی جلدهای ایرانی هر چند با موتیف های محدودتر، كاملاً مشهود است. برجستگی ها و فرورفتگی های منقوش روی چرم به وسیله قلم های فولادی بر روی آن حك می شود.

از ابتدای قرن چهارم تا قرن نهم و دهم فصل نوینی در هنر كتاب سازی گشوده شد و چند نوع جلد تزئینی ابداع گردید كه اهم آنها جلدهای سوخت یا (سوخته) و معرق بوده است.

در روش ساخت جلد سوخت نقوش گل و مرغ یا تصاویر حیوانات را با طلا و نقره می پوشانند و نقوش را بصورت برجسته با همان رنگ اصلی چرم بیرون می آورند.

حکاکی روی چرم یکی از شاخه های هنری کار روی چرم است و در ادامه ی #چرم دوزی(Embroidered leather) برای بهبود ظاهر محصول استفاده می گردد.

حکاکی روی چرم سطوح مختلفی دارد اما اصول کلی تمام انواع آموزش حکاکی روی چرم این است که روی چرم فرورفتگی ایجاد می شود.

حکاکی روی چرم با وسایل مختلفی انجام می شود که هریک ویژگی های خود را دارد. حکاکی روی چرم را می توان با ساده ترین ابزار ممکن یعنی یک وسیله ی نوک تیز روی چرم تا پیشرفته ترین ابزار موجود یعنی حکاکی لیزری انجام داد. انتخاب روش آموزش حکاکی روی چرم بستگی به امکانات هنرآموز و انتظار او از خروجی دارد.

حکاکی روی چرم از دیرباز برای تزئینات مختلف مورد توجه انسان بوده است. حکاکی روی چرم به عنوان هنری باستانی در تولید کمربند، کیف، تسمه، زین اسب و غلاف اسلحه های سرد و گرم استفاده می شده و هم چنان کاربرد خود را در بسیاری موارد در زمان حاضر نیز حفظ کرده است.

حکاکی روی چرم فقط مربوط به وسایل کاربردی نبوده و اغلب برای ساخت زیورآلات و اشیای تزیینی مانند دستبند و پابند هم استفاده می شده است.

در حال حاضر چرم دوزی هایی که دارای حکاکی دستی با طرح های بزرگ اما ظریف هستند، از ارزشی بسیار بالاتر از نوع معمولی و بدون طرح آن برخوردارند و علت این امر زیبایی منحصر به فرد این هنر زیبا می باشد.

علاوه بر طرح های آماده ی موجود در بازار، شما می توانید طرح موردنظر خود را روی کاغذ بکشید و روی چرم منتقل کنید. حتی می توانید عکس های شخصی خود را دورگیری نموده و طرح آن را روی چرم پیاده نمایید.

مواد اولیه بای حکاکی روی چرم

در سوخت یا حکاکی روی چرم از زیرساخت مقوایی به ضخامت حداقل ۱/۵ میلی متر استفاده می شود که از چسباندن چندین لایه کاغذ با سریشم به دست میآید. ابعاد مقوا بستگی به اندازه سفارش دارد.

رنگ های مورد استفاده در سوخت چرم به صورت حیوانی، گیاهی و معدنی یافت می شود.

چسب های مورد استفاده در سوخت چرم عبارت است از سریش، سریشم، سفیده تخم مرغ، کتیرا، نشاسته و صمغ.

طلای مورد استفاده در سوخت چرم عبارت است از ورق طلا و زرحل (در عیار ۹۹۹ و ۹۹۵ و ابعاد ۱۰*۱۰ سانتی متر و ۱۵*۱۵ سانتی متر). امروزه به جای طلا بیشتر از آلیاژ طلایی رنگ استفاده می شود. زرحل ترکیبی است متشکل از طلای خالص و چندین قطره سریشم سائیده شده که به صورت محلول مورد استفاده قرار می گیرد.

ابزار مورد نیاز برای حکاکی روی چرم

انواع حکاکی چرم

برای ایجاد فرم و شکل بر روی چرم ها، روش های متفاوتی وجود دارد که با ابزار مختلفی صورت می گیرد؛ برای مثال:

علامت گذاری: این تکنیک، از ساده ترین ها به شمار می آید. در این روش، فلز منقش مورد نظر را داغ می کنند و روی چرم انتخابی قرار می دهند تا فرم دلخواه را بگیرد.

سوخت نگاری: این روش نیز ، چیزی مشابهه با روش علامت گذاری است ؛ اما در آن از فلز ظریف تری برای طراحی نقش و نگار روی چرم استفاده می شود.

حکاکی با لیزر: این روش، تکنیکی بسیار کاربردی برای منقش ساختن طرح های پیچیده است تا علاوه بر ایجاد طرح هایی زیبا، به بافت پارچه نیز صدمه ای وارد نیاید. حکاکی مشبک نیز از این طریق انجام می شود.

معرق کاری: در این روش، سطح چرم، کنده نمی شود و نمی سوزد.

حکاکی چرم: در این روش، به دلیل رطوبت چرم و نوع آن، به راحتی می توان کار تزیین چرم را انجام داد.

سوزن کاری: در این روش، نیاز به هیچ ابزار پیچیده ای نیست و برای خلق آثاری زیبا و دیدنی، تنها داشتن یک سوزن کافی است، همچنین در این روش می توان از چرخ خیاطی نیز استفاده کرد.

حکاکی روی چرم که بیشتر مدنظر هنرآموزان است، حکاکی روی چرم با دست است که برای این کار از وسایل ساده ای مثل چاقوی حکاکی، چاقوی انگشتی با تیغه های مختلف، چکش پلاستیکی یا وسیله ای به نام مُشتی برای ضربه زدن روی چاقو استفاده می شود.

سپس با استفاده از مواد رنگی، براق کننده یا مات کننده، جلوه های لازم به چرم داده می شود. این نوع حکاکی روی چرم ساده ترین، در دسترس ترین و ارزان ترین شیوه ی آموزش حکاکی روی چرم است که می توان به راحتی در منزل و کم ترین فضا به آن پرداخت.

نوع دیگر حکاکی روی چرم، استفاده از هویه می باشد. در حکاکی روی چرم، قسمت هایی از چرم با دقت سوزانده می شود. عمق قسمت سوخته و رنگ آن ظاهر طرح را مشخص می نماید.

پیشرفته ترین نوع حکاکی روی چرم، استفاده از دستگاه لیزر است که طرح های آماده را مانند یک پرینتر بر روی چرم منتقل می کند. دقت و سرعت این روش بسیار بالا است چون در آموزش حکاکی روی چرم با لیزر، حکاکی با ماشین انجام می شود و انسان دخالتی ندارد و در نتیجه احتمال خطا تقریبا صفر است و تمام خطوط کاملا صاف و پیوسته حکاکی خواهند شد.

البته باید به یاد داشت که دستگاه های حکاکی با لیزر قیمت بسیار بالایی دارند و اندازه ی آن ها بسیار بزرگ است بنابراین استفاده ی خانگی و جزیی از آن ها صرفه اقتصادی ندارد و در خانه قابل استفاده نیستند اما برای تولید انبوه وسایل چرمی که طرح یکسانی دارند مانند کمربند یا کیف مورد استفاده قرار می گیرند.

نکته:

قبل از کار بر روی چرم ابتدا باید آن را مرطوب کرد. این عمل را می توان با آب و یا مواد آماده شده تجاری و به وسیله یک اسفنج انجام داد. هنگامی که چرم مرطوب می شود، الیاف آن متورم و نرم می شوند، چرم های دباغی شده به وسیله مواد دباغی گیاهی به طور کامل مرطوب شده و درست مانند قالب های رُسی آماده هر نوع شکل پذیری هستند.

زمانی که ظاهر چرم مرطوب شده، به رنگ اصلی خود بازگشت، چرم آماده نقش اندازی (حکاکی) می شود.

بعد از آماده شدن چرم باید طرح مورد نظر با استفاده از کاغذ پوستی بر روی چرم انتقال پیدا کند. سپس با استفاده از لوازم (سنبه های مخصوص) و چکش چوبی نقوش موردنظر بر روی چرم حکاکی می شود. سنبه های مخصوص سازنده ی اثر را قادر به خلق تعداد بی شماری از طرح های ترکیبی می نماید.

بعدازاینکه نقش اندازی (حکاکی) بر روی چرم تمام شد، به وسیله ی یک برس ساخته شده از پشم گوسفند، پوشش نازکی از مواد پرداخت کننده ی چرم بر روی آن مالیده می شود.

پرداخت نهایی بر روی چرم، باعث درخشندگی و زیبایی بیشتر نقوش حکاکی شده بر روی چرم می شود. این تکنیک امروزه شاید در خارج از کشور رواج بیشتری داشته باشد اما سابقه تاریخی آن بر روی جلدهای ایرانی هرچند با موتیف های محدودتر، کاملاً مشهود است.