بافت رشته هایی از الیاف سلولزی (گیاهی) به کمک دست و ابزارهای ساده دستی است که طی آن محصولاتی مانند: زیرانداز، سفره حصیری، انواع سبد و انواع ظروف تولید می شود. هنرهای بامبوبافی، مرواریدبافی، ترکه بافی، سبدبافی، چیغ بافی نیز در این طبقه بندی قرار می گیرند. قابل ذکر است که در چیغ بافی علاوه بر الیاف گیاهی، ضمن بافت از نخ های پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقوش و طرح های سنتی استفاده می شود.
مرواربافیمرواربافی یکی از رشته های صنایع دستی است که طی چند سال اخیر در استان گیلان رواج یافته است. مروار یک نوع چوب ترکه ای است که از اطراف تهران، کرج، سولقان، همدان، ملایر و مراغه تهیه می شود. البته تهیه ی آن در مناطق دیگر نیز امکان پذیر بوده و حتی در مناطق جنوبی کشور از جمله خوزستان نیز احتمالاً تولید آن رواج دارد.
مرواربافان پس از تهیه ی ترکه از مناطق فوق آن را انبار نموده و به تدریج پس از گرفتن زوائد آن، ترکه ها را از طول به سه یا چهار قسمت تقسیم نموده و آنها را در پاتیل های مخصوصی با آب می جوشانند و لایه ی رویی آن را می گیرند و پس از خشک شدن جهت بافتن از آنها استفاده می کنند.
مروار دارای ویژگی های خاص خود می باشد. رنگ آن زرد است و وقتی روغن جلا می خورد به رنگ طلائی درمی آید. لازم به توضیح است که نوع نامرغوب آن بیشتر به رنگ سیاه و سبز می باشد.
پس از بافتن مروار باید آن را نزدیک به ۴۸ ساعت در معرض آفتاب بگذارند و این کار بدین جهت انجام می گیرد که بر اثر تابش نور آفتاب به ترکه های مروار، رنگ آنها روشن تر شده و به رنگ طلائی درآید.
محصولاتی که مرواربافان تولید می کنند عبارتست از: سبد گرد، سبد بیضی، سبد قایقی، کاسه در اندازه های مختلف، سبد کشکولی، سبد جای میوه، سبد پنجره ای، ساک پیک نیک، سبد دو طبقه، سبد سه طبقه، جای لباس، جای بچه، جای روزنامه، انواع لوستر، انواع شکلات خوری، جای سوزن و نخ، جای تخم مرغ، میز و صندلی و مبل و محصولات متنوع دیگر.
در مرواربافی علاوه بر ترکه های مروار، از مواد دیگری مانند تخته سه لائی، انواع میخ، روغن جلا و مفتول های سیمی نیز استفاده می شود. ابزارآلات تولید مروار عبارتست از: اره، رنده، چکش، انبردست گاز انبر و قیچی باغبانی.
مرکز اصلی فعالیت دست اندرکاران این صنعت اطراف آستانه ی اشرفیه و مخصوصاً قریه ی کورکا، می باشد و به طور پراکنده در مناطق دیگر استان گیلان از جمله اطراف بندر کیاشهر دیده می شود.
شیوه ی کار مرواربافان شبیه بافت شعاعی بامبو است، به این طریق که بافندگان ابتدا ترکه های درخت را که ماده ی اولیه ی مورد مصرفشان است انتخاب و آن تعداد از ترکه هایی را که قابلیت تقسیم شدن به دو یا سه یا چهار قسمت را دارند، برش طولی داده و سپس از نظر اندازه به طول های مورد نیاز درآورده و در آب می خیسانند تا انعطاف پذیر و قابل استفاده شود.
در مرحله ی بافت، تعداد چهار عدد از ترکه ها در کنار یکدیگر قرار گرفته و تعداد چهار یا پنج ترکه ی دیگر به صورت متقاطع روی آنها قرار می گیرد تا تشکیل یک ستاره ی هشت پر را بدهد آنگاه به وسیله ی ترکه های باریک تری مهار شده و بافنده با ترکه های نازک عمل بافت را به شیوه ی یکی از زیر، یکی از رو آغاز نموده و ترکه ها را به طور یکی در میان از لابه لای ترکه هایی که قبلاً به طور متقاطع روی یکدیگر قرار گرفته عبور می دهد و اینکار را تا تکمیل قسمت کف شیء که تولید آن مورد نظر است تعقیب می کند.
بعد از پایان کار بافت قسمت کف، در محلی که قرار است از آنجا به لبه ی کار بافته شود عموماً صنعتگران به بافت حالت مارپیچی داده و کار را به شیوه ی قبلی ادامه می دهند و انتهای کار را نیز به صورت مارپیچ درآورده و سر تکه ها را به داخل قسمت مار پیچ خم می کنند.
بخشی از محصولات تولیدی مرواربافان در مناطق تولید و نیز سایر قسمت های استان گیلان و مخصوصاً به مسافران فروخته می شود و بخش دیگری از فرآورده ها نیز توسط فروشگاه ها و واسطه ها در دیگر نقاط کشور عرضه و به فروش می رسد.
بامبو(Bamboo) که در زبان فارسی به نی خیزران شهرت دارد، گیاهی است که در دامنه کوه ها و تپه هایی که دارای رطوبت ۶۵ تا ۹۰ درصد باشد روئیده یا کشت می شود. میزان رطوبت، حرارت موجود در منطقه و نوع خاک، تعیین کننده کیفیت و مرغوبیت بامبو بوده و هر چه میزان رطوبت و حرارت بیشتر باشد، کیفیت محصول نیز بهتر خواهد بود.
گیاه بامبو که تاکنون بیش از ۶۶۲ نوع آن شناخته شده دارای قطر و ضخامت های متفاوت است و در حال حاضر بهترین نوع بامبو در ژاپن، چین و به طور کلی کشورهای شرق آسیا و هند روئیده و کشت می شود و در ایران می توان لیالستان لاهیجان، علی آباد (در فاصله سخت سر و تنکابن)، قاسم آباد رودسر و تقریباً بیشتر نقاط شمال کشور را در زمره مساعدترین مناطق رویش بامبو به حساب آورد. در این مناطق بیشه های کوچکی وجود دارد که در فصل پائیز و اوایل زمستان، یعنی هنگام بریدن و قطع ساقه های بامبو از هر یک بین ۵۰ الی ۲۰۰ شاخه نی به دست می آید.
بامبو از چهار قسمت سطح داخلی (دارای پوشش نرم)، دیافراگم(Aperture) (متصل کننده بخش های ساقه به یکدیگر) میانه و پوشش رویه که بسیار سخت و دیرشکن است تشکیل شده. دیافراگم کاملاً فشرده بوده و آب در آن نفوذ نمی کند.
بامبو معمولاً به رنگ های مختلفی مانند سبز، مشکی متمایل به قهوه ای، عنابی و زرد مایل به کِرم دیده می شود و اگر چه می توان مصارف زیادی بر آن قائل شد، ولی به طور کلی موارد مصرفش بیشتر محدود می شود به استفاده از آن برای تغذیه، بهره برداری به منظور تهیه کاغذ و اشیاء مختلف چوبی و سایر مصارف صنعتی، کاشت در اطراف باغ ها و مزارع جهت حفاظت محل.
گیاه بامبو محتوی مقدار فراوانی سلولز است که می تواند برای تهیه ی کاغذ و همچنین ابریشم مصنوعی مورد استفاده قرار گیرد. در ایران کشت بامبو هنوز رواج چندانی ندارد و صرف نظر از بخش های کوچکی در شمال کشور که در آنها مقدار محدودی بامبو کشت می شود صنعتگران سایر نقاط از بامبوهای خودروئی که در اکثر شهرهای شمالی و به ویژه منطقه لیالستان لاهیجان وجود دارد، استفاده می کنند. استفاده از بامبو جهت تولید محصولات مختلف تقریباً از زمان کشت چای در ایران، رواج یافت چرا که بامبو به عنوان حفاظت محل چای کاری به کار گرفته شد و صنعتگران همزمان با بهره برداری چای کاران از مزارع چای به موارد استفاده متعدد آن برای ساخت فرآورده های گوناگون پی بردند و ساخت محصولات بامبو در گیلان متداول گردید. هم اکنون استادکاران جوان ماهر به کار در این رشته اشتغال دارند. از بامبو محصولاتی نظیر شکلات خوری، میوه خوری، لوستر، کلاهک آباژور، جای نان، صندلی و انواع دیگر وسایل مصرفی در اندازه های مختلف تولید می گردد.
برای تهیه یک ظرف بامبو ابتدا نئی را که قبلاً در انبار گذاشته شده و خشک شده است با اره نجاری به قطعات ۸۰ الی ۱۰۰ سانتیمتر در می آورند. اندازه این قطعات با توجه به محصولی که می خواهند تولید کنند متفاوت است. سپس با وسیله مخصوصی به نام داس آنها را از وسط بریده و به صورت نوارهای نئی در می آورند و به این نوارها را با وسیله ای که در اصطلاح محلی ماشین نامیده می شود به عرض مساوی در می آورند و پس از رنده کردن آماده بافت می نمایند. کار بافت معمولاً بر روی میزی که روی آن چند دایره به اندازه کف و ته ظرفی که می خواهند ببافند قرار دارد، انجام می شود. صنعتگران ابتدا دایره کف ظروف را تهیه و سپس بدنه آن را می بافند. گاهی نیز برای وصل کردن برخی از قطعات به یکدیگر از مفتول های سیمی بسیار نازک استفاده کرده و با انبر دست معمولی آنها را به هم می پیچانند و در انتهای کار، تمامی اطراف نی را که معمولاً بزرگ و کوچک است با قیچی مخصوص که به شكل قیچی باغبانی است، برش می دهند تا نی ها یک اندازه شود و محصول شکل یکنواختی پیدا کند.
یک محصول بامبو از نوع مرغوب باید دارای ویژگی های زیر باشد:
- رنگ آن طلائی متمایل به سفید باشد. قابل ذکر است که بامبوئی که رنگ آن سبز باشد نشان دهنده ی خشک نبودن آن بوده و احتمالاً سیاه می شود.
- شبکه هایی که بعد از بافت ایجاد می شود باید منظم و یک اندازه باشد.
- مفتولی که برای وصل کردن بعضی از قسمت های بامبو از آن استفاده می شود باید بسیار ظریف بوده و دقت کافی در پیچاندن آن به کار رود.
- از آنجا که برخی از ظروف بامبو رنگی هستند مسلماً در انتخاب نوع رنگ و نحوه به کار گرفتن آن باید دقت کافی به عمل آید.